Sual
Vacip, farz gibi açık olmayan şüpheli şeyler diye tarif ediliyor. Ancak Eshab-ı kiram için şunu şöyle yapmaları vacip idi deniyor. Peygamber Efendimiz hayatta iken birşey nasıl şüpheli oluyor?
Cevap
Oradaki vacip umumiyetle farz manasına gelir. Hanefî’deki vâcib ıstılâhîdir. İbn Nüceym, vacip hükmünün Peygamber zamanında bulunmadığını söylemiştir. Çünkü anlamı kat‘î olan haber-i vahidi Peygamberin ağzından duymuş sahâbî için, bir zannîlik durumu kalmamıştır. Yani o sahâbî için duyduğu haberin hem sübutu hem de delaleti katidir. Osmanlı âlimi, tarihçi, edip ve muhaddis Ahmed el-Menînî (ö. 1172/1759) ise Hazreti Peygamber zamanında vacibin sabit olmayacağına bu delilin yeterli olmadığını söyleyerek İbn Nüceym’e karşı çıkmıştır. Zira delaleti zannî olan haberler yani tevile muhtemel olan ayetler ve hadisler de Hazreti Peygamber zamanında bulunabilir. Menînî bu meseleye yine kendisi bir çıkış yolu bularak Peygamber zamanında vacip mefhumunun olmadığını iddia etmiştir. Ona göre sahabe, tevile muhtemel olan ayetlerin ve hadislerin manalarını Hazreti Peygambere sorarlar, kendi içtihatlarıyla amel etmezlerdi. Sorup öğrendikleri anda o haberin delaleti kati hale dönüşür ve zannîliği kalmaz. Binaenaleyh sahabe hakkında vacip hükmü sabit olmamıştır.
İbn Âbidîn, Menînî’nin bu hükmünü tenkit etmektedir. Şöyle ki bir sahâbî bir sebeple Hazreti Peygamberin o günkü sohbetine katılamadığı için hadisleri işitmemiş olabilir. Yahut işitse bile Hazreti Peygamberin direkt ağzından duymamış olabilir. Hatta direkt ağzından duysa bile izah için bir talepte bulunma fırsatı yakalayamamış olabilir. Bunların hepsi muhtemeldir. Zira tevile muhtemel ayet ve hadislerin izahında sahâbe arasında görüş ayrılıkları olmuştur. Bu ihtimaller göz önünde bulundurulduğunda Hazreti Peygamber zamanında vacip hükmünün mutlak olarak sabit olmadığını söylemek pek de mümkün gözükmemektedir. Ancak bir sahâbî direkt Hazreti Peygamberin dilinden hadisi işitmiş ve tevile muhtemelse tevilini öğrenmiş ise artık onun için vacip hükmünün sabit olması mümkün değildir. Yoksa bütün sahabiler hakkında vacip mefhumu sabit olmamıştır denilemez.
Alakalı Başlıklar