Cevab: Böyle bir cezaî şart Hanbelî mezhebinde câizdir. Eğer işçiye iş öğretiliyor, kurs veriliyor, masraf ediliyorsa, ihtiyaç bulunduğundan dolayı Hanbelî mezhebi taklid edilebilir. Aksi takdirde, akdin sonuna kadar işçi çalışmak, işveren maaş ödemek mecburiyetindedir.

Cevab: Müessir fiil dışında, manevî tazminat istemek meşru değildir. Ancak helâlleşmek karşılığı istenebilir. Ulemâ hakkı ıskat yoluyla bedel istenebileceğine fetvâ vermiştir.

Cevab: Portföy mal değil ise de, bir bilgi bankasıdır. Devri için para istenebilir.

Cevab:

İslam hukukunda tazminat şahsa ve mala karşı olmak üzere iki kısımdır. Mala karşı olanlar gasp ve itlaf hâlinde bahis mevzuu olur. Bir kimse gasp ettiği malı tazmin eder. İtlâf bir başkasının malını telef etmektir. Bunu kasten yapmışsa veya kasıt olmasa bile bizzat sebebiyet vermişse öder.

Şahsa karşı tazminat, şahsın öldürülmesi veya yaralanması hâlinde bahis mevzuu olur. Kasten öldürmede mağdurun yakınları kısas isterse fail idam edilir; isterlerse katilin bunlara bir meblağ ödemesi karşılığında anlaşırlar. Katil kısastan kurtulur. Kasten olmayan öldürmelerde zaten ceza mağdurun yakınlarına diyet adıyla tazminat ödemektir. Uzuv kesme ve yaralamada da kasıt varsa, kısas yapılır. Kasıt yoksa mağdura diyet ödenir. Trafik kazalarında fail kusuru nispetinde tazminat öder. Spor müsabakalarında da böyledir.

Cerrahi müdahalelerde doktor izinle ve aklın ve tıbbın gereklerini yerine getirmişse, mesuliyetten kurtulur. Aksi takdirde tazminat öder. Hacamat, sünnet, kan alma, iğne yapmada da böyledir. İzinsiz veya yanlış yapılmış ise tazminatla mükellef olur. Osmanlı şer’iyye sicillerinde hastaların kendi rızâsıyla ameliyat olduğu ve bu ameliyat neticesinde ölürse doktordan bir şey talep edilmemesi hususunda beyanını hâvi hüccetlere rastlanır.

Tıbbî müdahale, trafik kazası, spor müsabakalarında failin kusuru varsa tazminat (diyet) ödenir. Tazminat (diyet), bedenî kaybın yanında, masrafları ile iyileşinceye kadarki nafakasının karşılığı olarak hesaplanır. Hanefilerden İmam Ebu Yusuf’a göre elem tazminatı adıyla manevi tazminat da ödenir.

Bugün açılan tazminat davalarında gasp ve itlaf hususunda bir mesele bulunmamaktadır. Laik hukuk ile şer’î hukuk arasında bir fark yoktur. Adam öldürme ve yaralama hallerinde kısas ve diyet Hanefî mezhebine göre ancak dârülislâmda tatbik olunabilir. Bu bakımdan laik hukuk sisteminin muteber olduğu bir yerde kısas ve diyet istenemez. İstenmeden verilirse alınabilir. Diğer üç mezhebde dârülharbde de bir müslümanın öldürülmesi veya yaralanması hâlinde diyet ödenir. Bu bakımdan zamanımızda trafik kazası, iş kazası, spor müsâkabaları ve sağlık sektöründe doğan ölüm ve yaralama hallerinde, kusur varsa, mağdura veya yakınlarına ödenecek tazminat diğer üç mezhebe uygun olarak verilebilir ve alınabilir. Suç ve kabahatlerin bir dünyevî ve bir de uhrevî ciheti olduğundan, Hanefî mezhebinde bu tazminatlar, diyet olarak değil, hakkın helal edilmesi karşılığında verilebilir veya alınabilir. Çünki hakkın devri (ferağ) karşılığında bir şey istemek câizdir.

Cevab: İşçinin kasıt veya ihmali varsa öder.

Cevab: Yangına kasıt veya ihmal yoluyla sebebiyet vermişlerse öder, yoksa ödemez.

Cevab: İslâm hukukunda taraflar hangi sebeple olursa olsun boşandığı zaman, kadının ödenmemiş mehr, ödenmemiş nafaka ve ayrıca iddet nafakasından başka bir talebi olamaz. Bu bakımdan mahkeme karar verse bile, bu tazminat kadına helâl değildir. Ancak kadın, bu tazminatı almadığı mehr, nafaka ve iddet nafakasına karşılık olarak alabilir; erkek de bu niyetle verebilir. Hanefî mezhebinde, alacağın takası (mahsubu) için aynı cinsten olması şart ise de, diğer mezheplerde şart değildir. Binaenaleyh altın alacağın karşılığı, aynı kıymette kâğıt para olarak takas yapılabilir.

Cevab: Güzel bir şey görünce mâşaallah demek dinin icabıdır. Müslümanın Müslüman üzerindeki haklarındandır. Nitekim Nesâî'deki hadîs-i şerifte şöyle buyurulmaktadır: «Sizden herhangi bir kimse, nefsinden, malından veya kardeşinden bir şeyin hoşuna gittiğini gördüğü zaman bereketle dua etsin. Zira şüphesiz nazar değmesi haktır.» Bereketle dua şöyle demesidir: «Tebârekallahu ahsenü’l-hâlikîn.» (Ya Rabbi, buna bereket ihsan eyle). Bazı âlimlerin dediğine göre bir kişi kötü nazarla bilinmişse ondan sakınmak uygundur. Resmî makamlar onu halkla haşru neşr olmaktan men etmelidir. Evinde oturmaya mecbur etmelidir. Eğer fakirse kendisine yetecek kadar maaş vermelidir. Çünkü bunun zararı sarımsak ve soğan yiyenin zararından daha fazladır. Hazret-i Ömer, bu gibi insanların halka karışmasını yasaklardı (İbni Abidin). Bir kişi güzel bir şey görüp de bereketle dua etmez ve nazarı değerse günaha girer. Ancak zararın tazmini gerekmez. Zira zararın nazar ile meydana geldiği kat’î olarak bilinemez.

Cevab: Telef ettiği andaki kıymetini altın üzerinden öder.

Cevab: Çocuğun servetinden ödenir. Yoksa, büyüdüğü zaman servet kazanınca öder.

Cevab: Dârülharbde, katilden diyet almak üç mezhebde câizdir. Manevî tazminat (hükümet-i elem) ise İmam Ebu Yusuf’a göre caizdir. Bu kavle göre almak caiz olur.

Cevab: Bunların hepsi akden ve örfen işçinin hakkıdır; maaşına dâhildir. Herhangi bir isimle talep edilebilir. Hizmet akdi müddetinden evvel mücbir sebepsiz işten çıkarılan işçi, geri kalan zamanın ücretini de hak eder. İster işçi ayrılsın; ister işveren tarafından işten çıkarılsın, ister hizmet akdi müddeti bitmiş olsun, isterse bitmesin, kıdem tazminatı karşılıksız bir paradır; talep edilemez.

Cevab: Makul sınırlar içinde kalmak gerekir. Şeriatta ayba karşı tekeffül şartları bellidir. Şirket gazozu değiştirir veya ödediği bedeli tazmin eder. Bilmeden içmişse, makul bir tazminat mevzubahis olabilir.

Cevab: Vasıtayla cezanın alakası yoktur. Suçu ve tazminatı fail üstlenir.

Cevab: Yemeğe davet eden bir ahbabının masasında yemek yerken, birisi çarpsa ve elindeki su bardağı kırılsa böyledir.

Cevab: Nişan bir vaaddir; hukuki bir borç doğurmaz. Böyle bir tazminat talep etmek ve buna vekil olmak caiz değildir. Nişan hediyeleri, nişanı kim ne sebeple bozarsa bozsun, mevcut ise iade edilir.