Cevab:

Hazret-i Peygamber, “Ey Allahın kulları! Hasta olunca, tedâvî ettiriniz! Çünki Allahü teâlâ, hastalık gönderince, ilâcını da gönderir” buyuruyor. Müslüman, mütehassıs tabip, şifa vereceğini ve başka ilacı olmadığını söyleyince, hastanın idrar, kan, şarap içmesi, leş yemesi câiz olur. Ulemâ, Hazret-i Peygamber’in, “Allah, haram kıldığı şeyde, şifâ yaratmamıştır” hadîsini, şifâlı olduğu kesin bilinmeyen haramlara hamletmişlerdir. Kadının sütünü satmak bâtıldır. Müslüman ve mütehassıs tabib (tabib-i müslim-i hâzık), kadın sütünün muhakkak iyi edeceğini ve başka ilacı olmadığını söylerse; hastanın, kadın sütü içmesi ve satın alması câiz olur. Kan vermek de böyledir.  Bir organı kurtarmak, hayatı kurtarmak gibi zarurîdir. Çocuğun yaşayacağı ümid edildiği zaman, çocuğu annesinin karnından çıkarmak için, ölmüş olan annesinin karnını yarmak câiz olur. İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe, bu sebeple, bir kadının karnının yarılmasını emretmiş, kurtarılan çocuk çok zaman yaşamıştır. (İbn Âbidin; İbn Nüceym, Eşbah).
“Ben öldükten sonra, kanımın ve organlarımın, hastalara, yaralılara verilmesini istiyorum” demek câiz değildir. Çünki organlarını vakfetmek, hibe etmek, âriyet vermek yahud vasıyyet etmek câiz değildir. Bunların üçünün de sahîh olabilmeleri için, mütekavvim mal ile yapılmaları lâzımdır. Hür insan ve hiçbir parçası mal değildir. Harbde esîr alınan kölenin ve câriyenin, yalnız canlı olan bütün bedenine mal denilmiş ise de, organları ve ölüleri mal sayılmamıştır. “Ben öldükten sonra, kanımın, uzuvlarımın bir müslümana verilmesinde zaruret olursa, verilmesi için, izin veriyorum” demek câiz olur.
Organını vermiş olan kimse, ölümden sonraki dirilişte bu organdan mahrum kalmaz. İmam Gazâlî hazretleri, “Bir insanın çeşitli yaşlarındaki bedenleri başka başka oldukları gibi, aynı boy ve şekilde, fakat başka zerrelerden yapılmış bir bedenle kabirden kalkacaktır. Bu yazımız anlaşılınca, insan insanı yerse, yenilen organın, hangi insan ile yaratılacağı, yiyen ile mi, yoksa yenilen ile mi birlikte yaratılacağı gibi sorulara lüzum kalmaz. Çünki, o uzuvların kendi değil, benzerleri yaratılacaktır” buyurmaktadır (Kimya-yı Seadet).
Günahı işleyen organ değil, beyin ve kalbdir. Bu sebeple organı veren mesul olmaz. Kan ve organın verildiği kimsenin Müslüman olup olmaması da bir ehemmiyet taşımamaktadır. İnsanlar Allah’ın ev halkıdır. “Allah’ın mahlûklarına acıyana, Allah da acır” hadîs-i şerifi meşhurdur. Kaldı ki gayrımüslimin sonradan Müslüman olup olmayacağı bilinmez.

Cevab: Taksimi mümkün olan (bir çuval buğday gibi) mallarda hissesini ayırmadan kimseye hibe edemez diyen âlimler varsa da, edebilir diyenler de var. Attabiye’de böyledir. Râcih kavil de budur. Bu sadece mirasçılar içindir. Her müşterek mülk ortağı için değildir. (İbn Âbidîn.)

Cevab: Paylaştırabilir, ama öldükten sonra varisler itiraz edebilir. Hibe, kabz ile tamam olur. Burada kabz yok. Ölüm ile hibe fasid olur. Böyle şartlı hibe zaten câiz değildir. Ölümünden sonraya muzaf hibe de câiz değildir. Çünki ölüm ile şahsiyet sona erer, mallar üzerinde tasarruf salahiyeti biter. Ancak ölünceye kadar bakma akdi yapabilir.

Cevab: Evet. (İbn Âbidîn, Kısmet ve Teharüç babı.) Taraflar mirası aralarında taksim edebilirler. Buna rızâî taksim denir. Taraflardan birine fazla hisse verilebileceği gibi, muayyen mallar da vârisler arasında paylaşılabilir. Vârislerden isteyenler hisselerinin tamamını veya bir kısmını diğer vârislere bırakarak taksimden çıkabilirler. Nitekim bir kız, erkek kardeşi kadar hisse istediği zaman, erkek kardeş kendisine düşen fazlalığın yarısını kız kardeşine hediye edebilir. Taksimi mümkün müşterek bir malın mâliki, taksim edilmedikçe hissesini bir başkasına hediye edemez. Taksimi mümkün değilse edebilir. Mirasçılar, terike üzerinde müşterek mâlik oldukları halde, taksimi mümkün olsun veya olmasın, mallardaki hisselerini diğer vârislere ayırmadan hibe, hediye edebilirler. Bu, miras hisseleri belli olduğu ve mallar hükmen ellerinde bulunduğu için vârislere mahsus bir durumdur. Taraflardan birisi böyle taksime râzı olmazsa, miras, ferâiz kâidelerine göre taksim edilir. Mirasın taksimi için mahkemeye müracaat edilirse, mahkeme ferâize göre taksim eder. Buna kazâî taksim denir. Vârisler arasında gâib veya akıl hastası yahud küçük çocuk varsa kazâî taksim mecburîdir. Bugün de mirasçılar kendi aralarında mirası ferâize göre veya başka şekilde rızâen taksim edebilir. Ancak anlaşamazlar ve iş mahkemeye düşerse, terike medenî kanuna göre taksim olunur.

Cevab: Dârülharbde yaşayan bir müslüman bir başka müslümanı amden veya hatâen öldürse, kendisine ne kısas, ne diyet gerekir. İmameyn ve üç mezhebe göre diyet verir. Bu kavle göre diyeti almak câiz olur. İmam Şâfiî’ye göre de kısas veya diyet ile mes’uldür. (İbn Âbidîn, Müstemenin hükümleri babının sonu.) Alınan diyet şer’î vârislerine ait olup, ferâiz ahkâmına göre tevzi olunur.

Cevab: Kur’an-ı kerîmde Nisâ sûresinde 11 ve 12. âyet-i kerîmelerde ölenin mirasını çocuklarının alacağı bildirilmektedir. Torundan bahis yoktur. Hazret-i Peygamber, mirasçıların kim olduklarını ve mirasa hak kazanış sırasını bildirmiştir. Yani mirasçıların eshâb-ı ferâiz, asabe ve zevü’l-erham olarak sıralanışı sünnetle sabittir. Hangi mirasçının hangi mirasçıyı hacbedeceği, yani mirastan mahrum edeceği; dede ve ninenin mirasçılığı, velâ yoluyla mirasçılık, miras mânileri hep sünnetle sâbittir. Abdullah bin Abbas’ın bildirdiği bir haberde, “Hisselerini eshab-ı ferâize veriniz. Bundan kalanı da ölüye en yakın erkek hısımına aittir” buyuruluyor. Görülüyor ki, oğul var ise, oğlun oğlunun veya kızın çocuklarının hisse alamayacağı sünnet ile sabittir. Çünki oğul, ölüye en yakın erkek akrabadır. Torun sonra gelir. Ama ölünün yalnızca kızı veya kızları varsa, bunlar eshab-ı feraizdendir. Kalan, asabe sıfatıyla oğlun oğluna verilir. Bu da icma ile sabittir. Oğul varken oğlun oğlunun miras alamayacağı kıyas ile de sabittir. Akıl bunu gerektirir. Çünki yakın akraba, uzak akrabayı mahrum eder. Maamafih dede yetimi denilen oğlun çocukları, ölen babalarından miras almış olabilirler. Bu takdirde zaten dedelerinin mirasına ihtiyaçları yoktur. Kaldı ki dede isterse bunlara üçte birden vasıyette bulunabilir. Dedelerinin vasıyette bulunmadığı torunları dedesinden daha çok düşünmek abestir. Üstelik bu çocuklar küçük veya bakıma muhtaç ise, nafakası akrabasına aittir. Çocuk dedesinden miras almasa bile, amcası tarafından geçimi temin edilecektir. Dede yetimini, şâri’ teâlâdan daha çok himâyeye kalkışmak, cüretkârlık olmaz mı?

Cevab: Eğer kadının kardeşi, annesi, babası yok ise, mülk olan mallarda miras hisseleri böyledir. Osmanlılarda şehir ve köyler dışındaki arazinin ekserisi mülk olmadığı, devlete ait (miri arazi) olduğu için, bunun intikali İslam miras hukukuna göre değil, kanuna göredir. Çünki feraizin mevzuu mülk olan mallardır. Burada intikal eden mülkiyet hakkı değil, tasarruf hakkıdır. Burada da 1867 tarihli intikal kanununa göre arazinin tamamı çocuklara intikal eder. Hesap doğrudur.

Cevab: Hibe edip (bağışlayıp) teslim edince o malla hibe edenin ve vârislerinin alâkası kalmaz. İsteyemezler. Ama ölüm hastalığında hibe etmişse, hibe ancak mal varlığının (varsa borçtan artan kısmının) 1/3 ünden muteberdir. Vârisler geri kalanı isteyebilirler. Birisine 500 lira hibe edip ölse, geride 1000 lira malı kalsa, 100 lira da borcu olsa, hibenin ancak 300 lirası muteberdir. Ölüm hastalığı, kişinin ölümünden bir sene kadar evvel teşekkül eden, hastada ölüm korkusu doğuran ve ölümle neticelenen kanser gibi hastalıklardır. Batan gemide, salgın hastalık çıkan yerde, cephede düşmanla çatışmada, doğumda ölen kimsenin hâli de böyledir.

Cevab: Birâder önceki erkek kardeşin bedelidir. Yani ana-baba bir birader veya baba bir birâder demektir.

Cevab: Evet. Çünki vârisler bu mallarda hissedardır. Her birinin kendi hissesi vardır. Başkalarının hakkına zarar vermeyecek şekilde kullanması ve yemesi câizdir.

Cevab: Eğer kadının kardeşi, annesi, babası yok ise, mülk olan mallarda miras hisseleri böyledir. Osmanlılarda arazi mülk olmadığı, devlete ait (mîrî arazi) olduğu için, bunun intikali İslâm miras hukukuna (ferâize) göre değil, intikal kanunlarına göredir. Burada da 1867 tarihli tevsi-i intikal kanununa göre arazinin tamamı çocuklara intikal eder. Hesap doğrudur.

Cevab: Zevc 1/4, anne 1/6 alır, gerisi de oğlanlara düştüğüne göre mülk mallar için bu taksim doğrudur.

Cevab: Vârislerin kim olduğunu bildirmeniz lâzımdı. Ürdün’de câri olan miras kanunu ve ferâiz adı verilen İslâm miras hukukuna göre, bir kimse ölünce, mirası anne, baba, kız, kızkardeş gibi muayyen miras hisselere sahip vârislere intikal eder. Bunlar yoksa asabe denilen kan akrabasına intikal eder. Burada da murise (ölene) yakınlık esastır. Babanızın amca oğlu, ölene sizden bir kuşak daha yakın olduğu için mirası bu alır. Babanız sağ olsa idi, mirası paylaşırlardı.

Cevab: Malları bağışlayıp, teslim ederse, bu hibe olur. Öldükten sonra mirasa girmez. Ama sadece ismen paylaştırıp teslim etmemişse, adam ölünce, bunların hepsi mirasa girer ve mirasçılar bunları miras olarak paylaşır. Babanın paylaştırması hükümsüz olur. Ama varislerin hepsi, madem babamız böyle istedi, böyle kalsın diyebilirler.

Cevab: Vasiyetnâmenin Lâtin harfleriyle yazılması câizdir.

Cevab: Terekesinden (bıraktıklarından) ödenir. Geride mal kalmazsa, vârisleri isterse öder, isterse ödemez.

Cevab: Yıkılan câminin yerine yeniden câmi yapılır. Olmazsa, bu arsa ve enkaz en yakın câmiye verilir. Yoksa yaptıranın vârislerine döner. Bu da yoksa fakirlere verilir.

Cevab: Zevce: 1/8
Anne: 1/6
Kızlar: 2/3
Kadın: 1 hisse
Erkek kardeşler: 12 x 2 hisse

Zevc, anne ve kızların hisseleri toplamı : 1/8+1/6+2/3=23/24

Kadın 1 hisse, erkek kardeşler 2 hisse alacak şekilde, geri kalan 1/24 hisse taksim edilir. Kadına düşen hisse: (1/24)x(1/25) = 1/600. Tereke 600 dinar olduğundan, kadına düşen miktar, 1 dinardır.

Cevab: Bir yer vakıf imiş sözü ile vakıf olmaz. Buranın belli bir vakfa ait arazi olduğu hakkında en az iki âdil şahit veya sahih bir vesika (vakfiye, mahkeme kararı vs) olmalıdır. Bu da ancak İslam mahkemesinde bahis mevzuudur. Vakıf malının dedelerinizin eline nasıl geçtiği bilinmiyor. Kaldı ki vakfın ne vakfı olduğu da belli değildir. Eskiden köylerin gelirini devlet vakfa tahsis ederdi. Bu şer’î manada bir vakıf değildir. Sizinki de böyle olsa gerektir. Eğer mesela köy camisinin vakfı ise, bunun da ispatı lazımdır.

Cevab: Üzerinde hac gibi dinî bir vecibe veya zekât, fıtra, başkasına ait bir borç yahud emanet bulunan kimsenin vasiyette bulunarak bunları haber vermesi vâcibdir. Aksi takdirde borçlu olarak âhirete gitmiş olur. “Vasiyetini yazmadan iki gece geçirmek bir müslümana helâl olmaz” ve “Vasiyet yapmadan ölen kimseye, âhirette konuşma hakkı verilmez” hadîs-i şerifleri bunu gösterir. Hazret-i Peygamber vefat etmeden evvel Hazret-i Ali’ye bir Yahudi’ye olan borcunun ödenmesini ve rehindeki zırhının alınmasını vasiyet buyurmuştu. Uhdesinde borç ve emanet bulunmayan kimsenin vasiyet yapması müstehabdır. Buradaki vasiyet, malının muayyen bir kısmının hayır işlerine harcanmasını vasiyet etmek demektir. “Beni şuraya defnedin”, “Kabrimi şöyle yapın” gibi hususlar meşru vasiyet sayılmaz.

Cevab: Hakkında umumi kaide olan işlerde örf, zaruret ve maslahat olunca istisna getirilebileceğine misal verilmiştir. Yoksa vasiyetin meşruluk temeli münhasıran âyet-i kerimedir.

Cevab: Mürted, İslâm hukukunda ölü hükmündedir. Mürted iken kazandığı mal, beytülmale; önceki malı ise, vârislerine aittir. Beytülmâl veya vâris alacağı taleb edebilir.

Cevab: Vârisler, ölenin mal varlığından ödemek mecburiyetindedir. Zaten bir kimse ölünce mal varlığından önce defin masrafları karşılanır. Sonra borçları ödenir. Sonra kalan kısmın üçte birinden varsa vasiyetleri yerine getirilir. Geri kalanı vârisler paylaşır. Ölenin malı yoksa; vârisler ödemek zorunda değildir.

Cevab: Önce varsa borçları ödenir. Kalanı taksim edilir. Hanımı 1/8 alır. Gerisini kızlar bir, erkek iki hisse olmak suretiyle paylaşır. Zevce 5/40; oğlan 14/40, 3 kızın her biri 7/40 alır.

Cevab: Ölenin malından önce varsa borcu ödenir, sonra varsa vasiyetleri yerine getirilir, sonra para ve mal kalırsa varisler mirası paylaşır. Bu, âyet-i kerime icabıdır. Vârisler, mirası paylaşıp, sonra kendi ceplerinden ödemiş iseler de olur. Farzı yapmamak küfr değil, günahtır. İnkâr etmek küfrdür.

Cevab: Hayır. Hepsine birden ödemeli veya hisseleri nisbetinde diğer vârislere ödemek üzere birine vekâleten vermelidir. Vekil ödemezse, borç devam eder. Vârislerin kim olduğu bilinemezse, mahkeme vasıtasıyla öder.

Cevab: Kur’an-ı kerim okumak için adam kiralamak caiz olmadığı, ancak okuyana okuduktan sonra teberru olarak hediye verildiği için, böyle bir vasiyete uymak lâzım değildir. Ancak hediye edilen hayır ve hasenattan ölü fayda görür. En güzeli vârisinin kendisinin okuması veya mümkünse ölüyü tanıyıp seven bir emin kimseye hatim okuması için ricada bulunması; bunun sonunda da o kimseye üçte iki altın liradan az olmayacak şekilde bir hediye vermesidir.

Cevab: Seyyide ve şerife tabirleri dinî değildir. Memlûkler ve bunları takip eden Osmanlıların kullandığı örfî tabirlerdir. Hazret-i Fâtıma’nın erkek neslinden gelen bir erkeğin oğlu veya kızı için kullanılır. Minah’ta, babası Hâşimî olmayan kimse Hâşimî değildir, diyor. Kerderî ise, annesi seyyide olan kimse de seyyiddir. Nitekim Kur’an-ı Kerimde Hazret-i İsa, İshak evladından sayılmıştır. Bu, meşhur kavlin hilâfına ise de, Bahrürrâık sahibi bununla fetva vermiştir. Surre’de de böyledir. Süyûtî, Begavî’den naklen, insanın kızının çocukları her ne kadar onun zürriyetinden ise de, nesebine dâhil değildir. Dolayısıyla bir kimse mesela falanın çocukları için vasiyette bulunsa, kızları dâhil olur; ama ölmüş kızının çocukları dâhil olmaz. Dolayısıyla annesi seyyide veya şerife olan, yani Hazret-i Fâtıma soyundan gelen kimse de Resulullah’ın zürriyetinden sayılır; bu şerefi taşır. Ama fıkıh bakımından, meselâ kendisine zekât almak gibi hususlarda seyyid ve şeriflerden farklıdır. Bir Hâşimî’nin oğlunun çocuklarını o şerefli zürriyetten sayıp; kızının çocukları saymamak olacak iş değildir. Nitekim Hazret-i Peygamber’in soyu, kızının oğullarından yürümüştür. (İbni Abidin, Akrabaya Vasiyyet; Berika, Âfâtü’l-Yed)

Cevab: İsteyebilir. Sağlığında velev ki miras hissesine mahsuben mal almış olsa bile, miras bırakanın ölümünden sonra miras alabilir, hatta mirasına mahsuben aldığı malı da geri vermesi gerekmez. Zira henüz elde etmediği bir haktan feragati sahih değildir. Mirasa baba ölünce hak kazanır.

Cevab: Ağaç, miras bırakana ait ise, ağaçların üzerinde bulunduğu arazinin sahibine ait olur. Ağaçlar başkasının ise, bu kimsenin ağaçlar üzerindeki mülkiyeti devam eder. Arazi sahibi bunların kaldırılmasını ister veya parasını ödeyerek mâlik olur.

Cevab: Evet. Evet.

Cevab: Evet.

Cevab: Bir kadın, miras taksiminde, şer'î hakkı olmayanı istemez; ama karışmadığı halde, diğer mirasçılar kanuna göre mirası taksim eder de buna şer’î hissesinden fazla verirlerse, küfre düşmediği gibi, alması da caiz olur. Zira mirası rıza ile taksim câizdir.

Cevab: Evet. Rıza ile böyle paylaşmış olabilirler.

Cevab: Olamaz. Annesine olabilir. Babası, zina mahsulü olduğunu zikretmeksizin çocuğun nesebini tanırsa, yani bu çocuk bendendir derse, babaya da vâris olabilir.

Cevab: Halalar, haklarını hibe etmişlerse, bir şey isteyemezler. Ama hibe etmedikleri; sadece babanıza tapu muamelesi için izin verdikleri anlaşılıyor. Şu halde, o zamanki satıştan (30 bin lira) miras hisselerine düşen gerçek kısmın, bugünki altın kıymetini ödemesi gerekir.

Cevab: Şer’î hak olmayan bir şey, talep ve dâvâ edilmez de, hak sahibi tarafından rıza ile verilirse, almak câiz olur. Mirasta zaten rızaî taksim câizdir.

Cevab: Cenin, hakikaten veya hükmen sağ doğmak şartıyla mirasçı olur. Çocuk ölü doğarsa, miras kendisi yokmuş gibi diğer mirasçılara döner. Ama kürtaj veya başka surette düşürülürse, sağ doğup sonra ölmüş kabul edilir. Bu takdirde çocuğun hissesi, o andaki vârislerine gider. Çocuğu düşürten (kâtil) anne bile olsa, miras alamaz.

Cevab: Varsa kul ve Allah borçlarını yazması farzdır. Bunun dışında fakirlere mal sadaka vakıf arkasından Kur'an okutulması, sadaka verilmesi vs gibi hususlarda borçlarından geri kalan kısmın üçte birini geçmeyecek şekilde vasiyette bulunmak meşru ve müstehabdır.

Cevab: Arada dinî nikah yoksa, gayrı meşru çocuk mirasçı olmaz. Varsa olur. Resmi kaydın burada hükmü yoktur. Dinî nikâh olmasa, fakat baba çocuğun nesebini kendi çocuğu olarak ikrar etse, mirasçı olur.

Cevab: Torunlar kız ise alamazlar. Zira yakın akraba uzak akrabayı vârislikten düşürür. 2 veya daha fazla kız olduğundan ve erkek kardeş olmadığından, kızlar 2/3 alırlar. Zevce ise 1/8 alır. Asabe yoksa artan (1-2/3-1/8)=5/24 de kızlara taksim edilir; böylece her biri 7/24 alırlar. Eğer oğlun çocukları erkek ise veya erkek-kız karışık ise, asabe olurlar. O zaman kızlar 2/3 ve zevce 1/8 aldıktan sonra, kalanı asabe olarak oğlun oğulları veya oğul ve kızları alır.

Cevab: Borç düşer. Vârisleri isterse öderler.

Cevab: Evet. Umulur ki borç düşer. Bir kimse izin vermeden, başkasının, bunun yerine hacca gönderilmesi caiz değildir. Yalnız vâris, ölen akrabası, vasiyet etmemiş, yani hac parası ayırmamış ise, kendine miras kalan para ile, onun yerine hacca gidebilir veya başkasını gönderebilir. Böylece ana-babasını hac borcundan kurtarmış olur. Kendine de, farz olmuş ise, kendi için, ayrıca gitmesi lazımdır. Onları borçtan kurtarması, kendine çok sevap kazandırır.

Cevab: Iskat usulüne göre yapılmışsa bir şey lâzım gelmez. Belli bilinen bir zekât borcu varsa ve miras müsaitse, zekât tam olarak yerine verilmelidir. Iskatta, bir meyyitin (ölünün) yapılmamış veya noksan ibadeti varsa, fakire para verildiği için, İmam-ı Muhammed’in içtihadına göre, Allahü teâlânın affetmesi umulur. Eğer ölü zengin ise, kılmadığı namaz ve tutmadığı oruçların her biri için en az bir fidye (1750 gram buğday veya kıymeti) ile vermediği zekât borcu hesaplanır. Mirasının üçte birinden çıkmıyorsa, devir yaparak ıskat edilir. Yani elde mevcut altın, bir fakire, bu niyetle verilir. O da diğerine, o da diğerine bu niyetle verir. Böylece lazım gelen mikdarda devretmiş olur. Burada fakir muaccel borçlu olmamalıdır ve eline geçenin mülkü olduğunu bilecektir. Devir muamelesi bitince, bu para o fakirlere taksim edilir. Böyle bir para yoksa, yani ölünün hiçbir şeyi yoksa, bu para borç veya emanet alınmışsa, fakir, ölünün velisine hediye eder; o da borcu öder. Ölünün mirasının üçte biri müsait ise devir yapmaya lüzum yoktur. Namaz ve oruç fidyesiyle zekât borcu, fakirlere ödenir. Ölü bunu vasiyet etmişse ve miras da müsait ise, vârisin bunu yapması şarttır. Değilse, vâris isterse yapar. Hac borcu varsa, vasiyet etmişse, mirastan bir bedel yollanır. Bu bedel, vâris de olabilir. Mirasta para yoksa, bir şey lüzum etmez. Vasiyet etmemişse veya miras müsait değilse, vâris kendi parasıyla gidebilir. Ölü, inşallah borçtan kurtulur.

Cevab: Böyle bir vasiyetin kıymeti yoktur. Çocuğa kimin bakacağı, nafakasını kimin vereceği bellidir. Mehr, kadının vârislerine aittir. Bir kimse ancak malının üçte birinden, vârisi olmayan kimselere vasiyet yapabilir.

Cevab: Çünki Hazret-i Peygamber buyurdu ki “Peygamberler miras bırakmayız, mallarımız fakirlere sadaka olur.” Bu sebeple Halife, Fâtma’yı ve Resulullah’ın zevcelerini maaşa bağladı.

Cevab: Miras her zaman şer’î hükümlere göre paylaştırmalıdır. Tarafların hepsi razı olursa, diledikleri gibi de paylaşabilirler. Ancak varislerden biri bile razı olmazsa, ya da vârisler arasında küçük çocuk veya deli yahud gaip kimse varsa, mutlaka şer’î kaidelere göre taksim edilir. Miras taksim edilirken şeriatın kendine tanıdığı haktan daha fazlasını istemek caiz değildir. Hatta vaziyete göre küfre bile sebep olabilir. Eğer vârisler şer’î miras kaidelerine ehemmiyet veren ve söz anlayacak kimseler değilse, taksime hiç karışmamalıdır. Onlar mirası kanuna göre taksim ederse, hissesinden fazla almak caiz olur. Rıza ile verdikleri kabul edilir.

Cevab: Bu söz, imanı tehlikeye sokabilir. Bu tehlike varsa, erkek vârisler hisselerinin birazından vazgeçerek kız kardeşlerinin imanını tehlikeye atmasını önlemelidir. Mirası bütün vârislerin rızası ile farklı hisselere göre taksim etmek caizdir. Ailesinin masraf edip etmemesi miras hissesine tesir etmez. Bir çocuk hep ailesiyle kalsa, diğeri dışarıda kendi gayretiyle bir hayat kurmuş olsa, biri anne ve babasına baksa, diğeri bakmasa, aynı hisseyi hak ederler. Anne ve baba, sağlığında böyle mağdur çocuğuna mal verebilir. Bu, miras hissesine sayılmaz.

Cevab: Elfaz-ı küfr ile mürtedliğe hüküm verilemez. Dinin kati hükümlerini bilerek ve isteyerek inkâr ediyorsa vâris olamaz.

Cevab: Bu meseleye iki şekilde yaklaşmak mümkündür. Her çeşit sigorta dârülislâmda şer’en caiz olmadığı için, bir memurun veya işçinin rızası hilafına emekli sandığına kesilen paralar, lukata hükmündedir. Binaenaleyh sahibine geri verilmesi icap eder. Nitekim Seyyid Abdülhakîm Efendi böyle buyurmuştur. Böylece emekli ikramiyesi veya emekli maaşından verdiği kadarını almak helaldir. Geri kalanı ise devletin ihsanıdır. Emekli ölünce, bu ikramiye ve maaştan ödediği kadarı ölenin mülküdür; dolayısıyla şer’î varislerin malı olur. Bunun haricindekiler devlet kime ödüyorsa, onun hakkıdır. Bu bir devlet yardımı değildir; zira sigortalı olana verilmektedir.

Bir başka mütalaaya göre, memur/işçi/esnaf bu işe girdiğinde, maaşının/ücretinin/gelirinin bir kısmının kendi rızası dâhilinde kesilmesini; muayyen bir zaman sonra kendisine ödenmesini, kendisi öldükten sonra da kanunun tayin ettiği kişilere ödenmesini kabul etmektedir. Şu halde bu maaş ve ikramiye şer’î miras olmaz. Kanun kime verdiyse onun hakkıdır. Fakat burada da şöyle bir müşkile vardır. Sigorta akdi fasid bir akiddir. Ancak fasid akid darülharbde icra edilince, sahih hüküm doğurur. Kesintiler sosyal güvenlik müessesesine aittir; ikramiye ve maaş ödemeleri ise emekli ile öldükten sonra sigorta poliçesinde yazanlara aittir.

Bugünki emeklilik sistemi İslâm hukukuna uygun değildir. Devlet ve millet için de ağır bir yüktür. Herkes çalışabildiği kadar çalışır. Çalışamayacak hale gelince, servetini yer. Serveti yoksa, nafakası üzerine farz olanlar (çocukları vs) bakar. Bu da yoksa beytülmalin dördüncü kaleminden buna örfe uygun bir maaş verilir. Osmanlılarda bu iş için kurulmuş para vakıfları vardır. Orta sandığı denir. Esnaf, yeniçeri, haremağası gibi meslek grupları, bu içlerinden bir kişinin, mensuplarının çalışamayacak olanlarına maaş, hastalarına bakım, kredi muhtaç olanlara kredi gibi şartlarla kurulan para vakfına teberruda bulunur. Bu orta sandığı, mevcut paranın bir kısmını tenmiye eder, muamele yoluyla nemalandırır. Nemasından, muhtaçlara emekli maaşı öder.

Cevab: Hayır. Miras bırakamaz, zira mal varlığı yoktur. Ona kalan miras, efendiye ait olacağından, köle vâris olamaz.

Cevab: Cahiliye devrinde Araplar arasında evlat edinmek âdetti. Cenab-ı Peygamber de Zeyd’i evlat edinmişti. Hatta buna Zeyd bin Muhammed denirdi. Eski Türklerde de bu âdet yaygındı. Kur’an-ı kerim evlat edinmeyi, yani bir başkasının çocuğunu kendi çocuğu olarak ilan etmeyi men eder (Ahzab, 4-5) ve Cenab-ı Peygamber’in de Zeyd de dahil kimsenin babası olmadığını beyan eder (Ahzab: 40).
Ancak fakir veya kimsesiz bir çocuğu alıp yetiştirmek, büyütmek, iş sahibi yapmak, evlendirmek çok sevaptır. Ancak (şimdilerle yapıldığı gibi) nüfus siciline kendi çocuğu olarak yazdırmak ve başkalarına kendi çocuğu olduğunu söylemek caiz değildir. Cenab-ı Peygamber nesebini başkasına bağlamayı yasaklamıştır.
Çocuk nesepsiz (gayrı meşru) ise ve lakît (buluntu) ise, bu çocuğu kendi çocuğun nesebini tanıyıp kendi çocuğu ilan etmek caizdir.
Evlat edinilen çocuk, evlat edinen kişinin ve eşinin mahremi değildir. Yani evlenmeleri caizdir. Bu sebeple çocuk buluğa erdiği zaman, kaç-göçe dikkat etmek icap eder. Bu sebeple umumiyetle evlat edinilen çocuğu, evlat edinen kişiye/kişilere süt akrabalığı kurarak mahrem yapmak âdet olmuştur. Evlat edinilen çocuk, evlat edinenin varisi (mirasçısı) değildir. Ancak evlat edinen kişi, bu çocuğa vasiyet yapabilir.

Cevab: Bir kimse ölünce, terekesinden evvela borçları karşılanır. Sonra kalan varislere geçer. Tereke yetmezse, borç düşer. Varisler, ölenin borcunu ödemek zorunda değildir. Borç için senet ve şahit lazımdır.

Cevab: Senedli veya şahitli ise murisin bıraktığı terekeden ödenir. Değilse veya terekede para yoksa, ödemek lazım gelmez.