Cevab:

İbni Âbidîn hazretleri bid'at ehlinin imamlığının mekruh olduğunu anlatırken der ki: Bid'at, Peygamber aleyhisselâmdan ma’lum ve meşhur olan şeyin aksini itikad etmektir. Fakat bu inad sebebiyle değil bir nevi şübhe iledir. Bizim kıblemize dönenlerden hiç biri bid'at sebebiyle tekfir edilemez. Bid'at ehlinden murad, haram olan bid'atı irtikâb edendir. Bazı bid'atler vaciptir. Delâlet fırkalarına red cevabı vermek için delil getirmek, kitap ve sünneti anlatan nahiv ilmini öğrenmek bu kabildendir. Kışla ve medrese yapmak, Cuma hutbesinde zamanın sultanına hayır dua etmek ve İslâmiyetin ilk zamanlarında olmayan her hayrı meydana getirmek gibi şeyler mendup bid'at; mescidleri süslemek gibi şeyler mekruh bid'at; lezzetli yemeklerle meşrubat ve elbiselerde bolca davranmak gibi şeyler mubah bid'attır. Yani bid'at beş kısımdır.
İtikadda olsun, amelde olsun bid’at, yani dinde Hazret-i Peygamber ve eshabı zamanında olmayan bir yenilik çıkarana veya bunu yayana bid’at ehli denir. Bu bid’at bazen küfrdür. Ehl-i bid’at aslâ şüphe götürmeyecek delillere karşı inat ederek bid’ata inanır. Meselâ haşrı veya bu kâinâtın sonradan var edildiğini kabul etmezse kat’iyetle kâfir olur. Tenasüha inanmak da böyledir. Bir nevi şübhe varsa, bid'atcının tekfirine mânidir. Meselâ Allahü teâlâyı görmenin mümkün olmadığını söyleyenlerin, «O azamet ve celâlinden dolayı görülmez» demeleri bu kabildendir. Yani böyle söyleyen ehl-i bid’ata kâfir denilmez. Bu bid’at haramdır. Bid’at bazen tahrimen mekruhtur. Amelde çıkarılan bid’atlerin çoğu böyledir. Nâfile namazı cemaatle kılmak gibi.
Amelde bid’at çıkarmak da itikadda bid’at gibidir. Dinde olmayan bir amelin, dinde olduğuna itikat etmekte ve bunu yaymaktadır. Çünkü bir ameli âdet edinen kimse onun dinden olduğuna mutlaka itikad edecektir. Meselâ Şia tâifesinin çıplak ayaklara mesh etmesi, mest üzerine meshi inkârda bulunması gibi şeyler bu kabildendir. Binaenaleyh itikadda da, amelde de bid’at çıkarıp yayana, bir de bid’at olduğu icma’ ile hususlara itikad ve amel edene (Şiîler gibi) bid’at sahibi denir.
Bid’atı çıkarmayıp yaymayana, ama inanana bid’at ehli denmesi için bu bid’atın icma’yla sabit bir hususa aykırı olması gerekir. Bir hususun bid’at olduğunda ihtilaf varsa, bunu yapana bid’at ehli denmez. Meselâ abdestte başını üç ayrı su ile üç defa meshetmek böyledir. Bunun bazıları mekruh, bazıları bid'at olduğunu söylemiş, bazıları da bir beis yoktur demiştir. Akşam namazını kıldıktan sonra cemaate uymanın mekruh veya bid’at olduğu söylenmiştir. Namazda selâm verirken ve berekâtuh demek bid’at veya mübâh yahud müstehabdır. Namazda dil ile niyet Hanefî’de bid’at, Şâfiî'de müstehabdır. Namaz kıldıktan sonra “Allah kabul etsin” demek İmam Malik'e göre mekruh, İmam Evzaî'ye göre bid'at ise de Hanefî ulemâsı müstehap demektedir.
Bir husus için sünnet ve bid’at diyenler varsa o işi yapmamak; vâcib veya bid’at diyenler varsa o işi yapmak lâzımdır. Bu kimse vitir namazında kunutu ikinci rek’atte mi yoksa üçüncüde mi okuduğunda şübhe ederse, kunutu tekrarlar. Birinci veya ikinci rek’atlarda kunut okumak bid'attır. Ancak kunut vacibtir. Vacible bid'at arasında tereddütlü bulunan şey ihtiyaten yapılır.
Bir şeyin bid’at olduğunu bilmeyen kimseye de bid’at ehli denmez; ama öğrenmemek kabahattir. Farz ve haramı öğrenmek farz; vâcibi ve tahrimî mekruhu öğrenmek vâcib, sünnet ile tenzihî mekruhu öğrenmek sünnet, müstehabı öğrenmek müstehabdır. Meşhur farz ve haramları dârülislâmda bilmemek özür değildir. Dârülharbde özür ise de imkânı olduğu halde öğrenmemek ayrıca kabahattir.
İbâdeti kabul olmamak demek, sahih olmamak demek değildir, ibadetlerine sevap verilmez demektir.
Bir de bid’at ehline sert davranmak dârülislâma mahsustur. Burada kendisine sert davranıldığını gören bir bid’at sahibi bunun sebebini düşünüp uyanarak ıslaha ve tevbeye yanaşabilir. Ama dârülharbde böyle bir şey beklenemeyeceği için kimseyi kendisine düşman etmeyecek şekilde davranmalıdır.

Cevab: Sünnet ile farz arasında konuşulmaz, dua ve tesbih söylenmez. Sünneti ıskat eder diyenler bile vardır. Ancak Hindüvanî gibi bazı âlimler kısa dua ve tesbihler okunabileceğini, ihtiyaç varsa az konuşulabileceğini söylüyor. Sünnet ile farz arasında üç ihlâs-ı şerif okumak; Fatiha okumak, salâvat söylemek bid’attir. Fıkıh kitaplarında sünnet ile farz arasında 15 âyet-i kerime okuyacak kadar beklenir, sonra farza kalkılır buyuruluyor. Bazıları bunu o kadar âyet-i kerime okunur diye zannetmiş olsa gerektir. Nitekim üç ihlâs-ı şerif, subhane rabbike.. de söylenince 15 âyet oluyor. Müezzin Fâtiha dediği zaman, cemaatin Fâtiha okuması gerekmez. Okusa da bir şey lâzım gelmez. Câhillikle yayılan bid’atleri değiştirmek bazen çok zor olabiliyor. Buna bakmamalı, câmiye gitmelidir. Câmiye gidilmezse, hem cemaatle namaz sünnet-i müekkedesi terk edilmiş olur; hem de çok sevap ve hizmet etme imkânları elden kaçırılır. Müezzinin ameli, cemaate zarar vermez.

Cevab: Hazret-i Peygamber'in doğum gününü kutlamak, mevlid okumak ve okutmak sünnettir. Bu gün bellidir (12 Rebiülevvel) ve kamerî takvime göre tayin olunur. Milâdî takvime göre kutlamak abestir. Hele buna ibadet havası vermek, böylece sevab kazanmayı ummak ise bid'at olur. İbadet olarak ortaya çıkan ve sünneti değiştiren şeyler bid'at oluyor. Kutlu Doğum Haftası, mevlid kandilini yerine ikame edilmek üzere bir ibâdet olarak yapılmıyor. Ama yine de Mevlid Kandili varken ve dinî hâdiseler kamerî (hicrî) takvime göre kutlamak bir gelenek iken, bunu bir tarafa bırakmak doğru görünmüyor. 

Cevab: Bahsettiğiniz ibare kitabın 132. Sahifesinde geçiyor. Şeyh Abdülkadir, burada Kaderiye taifesinden bahsediyor. Kaderiye, Mutezile’nin bir başka adıdır. 72 bid’at fırkasından birisidir. Kaderi inkâr ettikleri için bu isimle anılmışlardır. Mutezile mezhebinin o asırdaki mensupları, fıkıh olarak Hanefî mezhebine bağlıydı. Nitekim Zemahşerî, Zâhidî gibi Mutezile âlimleri, fıkıhta Hanefî mezhebini taklid ederdi. Şeyh’in bahsettiği bütün Hanefîler değil, Mutezile itikadındaki Hanefîlerdir. Hatta kitabı hazırlayan, meselenin aslından haberdar olmadığı için, işgüzarlık edip bir de dipnot koymuş. Şeyh Abdülkadir’in Ganiyye kitabının Günyetü't-Tâlibîn adıyla Türkçeye tercemesinde buranın tercüme edilmeyip atlandığını, bunun ilim ve tercümede sadakat anlayışına uymadığını söylemiş.

Cevab: İslâm dininde inanılması zaruri olan hususlar âmentü ile bildirilmiştir. Bunlara inanana mümin denir. Kur’an-ı kerim veya mütevâtir hadîs ile bildirilmiş iman ve amel esaslarından birini inkâr eden mümin sayılmaz. Böyle olmayıp, müminlerin icma’ı ile bildirilmiş hususlara inanmamak küfrü gerektirmez ise de, bid’at olur.

Hazret-i Peygamber’in “Yahudîler ve Hıristiyanlar gibi, ümmetim de fırkalara ayrılır. Bunlardan yalnız benim ve eshâbımın yolunda olanlar kurtulur” meâlindeki hadîsinin hakikatince, İslâm tarihinde çeşitli bid’at fırkaları zuhur etmiştir. Bunların dışında kalan ve Ehl-i sünnet ve’l-cemaat denilen fırka, Hazret-i Peygamber ve onun cemaati, yani eshâbının bildirdiği inanç esaslarına uymuştur. Hanefî, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî mezhebinin inanç esasları birbirinin aynı olup, füruatta, yani amelî/fıkhî hükümlerde ayrılmışlardır. Diğer fırkalar ise, mânâsı açık olan nassları te’vîl ederek; mânâsı açık olmayan nassları ise, sünnet ve sahâbenin bildirdiğine uymayan bir şekilde yanlış te’vîl ederek farklı birer yol tutmuşlardır. Bunlar, Ehl-i sünnetten başlıca inanç esasları bakımından ayrılırlar; ancak tekfir edilmezler. Fıkhî görüşlerine, bilhassa siyaset hakkındaki görüşlerine bu inanç farklıları cüz’î de olsa yansımıştır. Bunlara bid’at fırkaları da denir. Bid’at, Hazret-i Peygamber ve eshâbı zamanında olmayıp, sonradan ortaya çıkarılan inanç ve ibâdetlerdir. Hazret-i Peygamber’den bu hususta, “Kim bizim dinimizde olmayan bir şey ihdâs ederse, reddedilir” hadîsi vârid olmuştur.

Burada “Ehl-i sünnet denilen fırkanın doğru olduğu nereden belli? Bu fırkalar da kendilerini doğru yolda biliyorlar. Ya onlar doğru yolda ise?” diye bir sual hatıra gelebilir. Bid’at fırkaları denilen bu mezhebler, Selef-i sâlihîn denilen ilk devir İslâm ulemâsının icma’ ettiği meselelere aykırı inanç ve amel esasları ortaya çıkardıkları için, ehl-i bid’at olarak görülmüştür. Nitekim ulemâ bir hususta icma’a vardıktan sonra, o mesele hakkında bu icma’ya uymayan bir görüş beyan etmek câiz değildir. Kur'an-ı kerîmde, "Hidâyet yolunu öğrendikten sonra, Peygambere uymayıp, mü'minlerin yolundan ayrılanı, saptığı yola sürükleriz ve sonu çok fena olan cehenneme sokarız" meâlindeki âyet (Nisâ: 115) ve aynı meâlde başka hadîs-i şerîfler bu hükmün delilini teşkil eder. Demek ki selef-i sâlihîn bir hususta icma’ya varıp ittifak ettikleri zaman, bu hususta ictihad ile de olsa farklı bir söz söylemek, ayrı bir yol tutmak mümkün ve câiz değildir.

Kollarıyla beraber 72’yi bulan bu bid’at fırkaları, esası itibariyle Hâricîlik, Şiîlik, Mutezile, Mürcie, Müşebbihe, Mücessime ve Cebriyye adıyla yedi grupta toplanabilir. Mûtezile (Kaderiyye), kader inancını reddederek insanın kendi fiillerinin yaratıcısı olduğuna; dolayısıyla büyük günah işleyenin imanının gideceğine ve adaletten ayrılan sultana isyan câiz olduğuna inanır. Kabir azâbını ve mîzânı inkâr eder. Mezhebin kurucusu Vâsıl bin Atâ, daha evvel Hasan Basrî’nin talebesi idi. Kendisinden ayrıldığında, i’tizal eden (ayrılan) mânâsına Mu’tezil olarak adlandırılmıştır. Bir ara Abbâsî halîfelerinden Me’mun, Mu’tasım ve Vâsık bu mezhebe sâlik olmuş; Mutezileden olmayanları tazyik etmişti. Cebriyye (Cehmiyye), Mutezile’nin tersi olup, insanların fiillerinde irade hürriyetine sahip olmadıklarını, kâtibin elindeki kalem gibi hareket ettiklerini, binaenaleyh günah ve inkârlarından mes’ul tutulamayacaklarını söyler. Mürcie de, müslümanların günah işlese bile, cehenneme hiç girmeyeceğine kâildir. Mücessime, Allah’ın cisim olduğuna inanır; Müşebbihe ise insana teşbîh eder (benzetir). Son zamanlarda ortaya çıkan Vehhâbîlik, nassların zâhirine itibar bakımından Zâhiriyye, şefaat ve tasavvufu inkâr bakımından Mutezile, sahabeye husumet bakımından Hâricîlik, Allah’ın sıfatları bakımından da Müşebbihe ve Mücessime’den mühim tesir görmüştür.

Bid’at fırkalarından bilhassa Mutezile mezhebindekiler, bulundukları beldede yaygın olan Ehl-i sünnet mezheblerinden birine göre amel ve ibâdet ederdi. Nitekim itikaden Mutezilî olan Zemahşerî ve Zâhidî, Hanefî mezhebine göre amel etmişlerdir. Hatta bu sebeple çoğu yerde Mutezile fırkasından bahsedilirken Hanefîler diye bahsedilmiş; Bağdad ve çeşitli beldelerde Mutezile ile Eş’arîler arasında müsademeye kadar varan ihtilaflar, işin aslından habersiz müellifler tarafından Hanefî ve Şâfiîler arasındaki husumet olarak vasıflandırılmıştır.

Ehl-i sünnet itikadının kaideleri, şartları şunlardır:

1. Kur’ân-ı kerîm, mahlûk değildir. Allahü tealanın kelâmıdır. Ancak Mushaf, kâğıt ve mürekkep itibariyle, okunduğu zaman da ağızdan çıkan harfler mahlûktur. Mutezile, Kur’an mahlûktur, dedi.

2. İmanda şüphe caiz değildir. Bu sebeple inşallah mü’minim dememeli, elhamdülillah mü’minim demelidir. İnanılması şart olan şeylerin birinde şüphe küfrdür.

3. İman artmaz ve eksilmez. Fakat kuvvetlenir veya zayıflar. Mutezile ile Haricilere göre iman ile isyan bir arada bulunmaz.

4. Eshab-ı kiramın hepsi âdildir. İlk dört halifenin halifeliği sahihtir. Hariciler ve Rafızîler, hilafet meselelerinden dolayı sahabeyi tekfir etti. Bazı Rafızîler gibi Hazret-i Ebu Bekr’in sahabiliğini veya Hazret-i Aişe’nin masumiyetini inkâr küfrdür.

5. İcma’nın, Kur’an ve sünnetten sonra fıkhî delil oluşu haktır. Mutezile’den Nazzâm ile Hâricî ve Râfızîlerin bir kısım bunu inkâr etti. Ayrıca icma’ ile kabul olunan bir hususu reddeden bid’at ehli olur. Bu husus Kur'an-ı kerimde emredilen salâtın beş vakit namaz olduğu gibi mütevâtir bir husus ise, küfre düşer.

6. Kıyas haktır. Mutezile’den Nazzâm bunu inkâr etmiştir.

7. Amel imandan parça değildir. Günah olduğuna inandığı halde büyük günah işleyen, kâfir olmaz. Haricilere göre büyük günah işleyen kâfir olur. Mutezile’ye göre imanını kaybeder, ama kâfir olmaz. Cennet ile Cehennem arasında bir yerde kalır. Mürcie’ye göre büyük günah işleyen asla cehenneme girmez.

8. Ehl-i kıble, yani kıbleye dönerek namaz kılan kimse tekfir edilmez. İman edilecek şeylere inanıp da, icma ile bildirilenlere inanmayanlar ehl-i bid’at olur. Bunlara kâfir denmez. Namaz kıldığı halde, açıkça küfre sebep olan bir şey söyleyen ve yapan kimse, imandan çıkar. Râfızîler, Hazret-i Ali’nin üstünlüğüne inanmayan müslümanları -sahabi bile olsalar- tekfir eder.

9. Âdil olsun, fâsık olsun, her imamın arkasında Cuma ve bayram namaz kılınır. Vakit namazları sahih ise de mekruhtur.  Fâsık imam ile cihada gidilir. Hariciler bunu inkâr etti.

10. Zâlim ve fâsık idareciye isyan edilmez. Azli mümkün ise azledilir. Değilse sabredilir. Haricîlere göre böyle idareciye ayaklanmak vacibdir. Râfızîlere göre imam zaten masumdur, azli mümkün değildir.

11. İmamın her hangi bir aileden veya ırktan olması şart değildir. Râfızîlere göre Hazret-i Ali soyundan olması şarttır.

12. Mest üzerine mesh etmek haktır. Râfızîler ve Haricîler bunu inkâr etti.

13. Mirac haktır. Hazret-i Peygamber’in göklere yükselişini ve Allahü teâlâ ile görüştüğünü inkâr eden ehl-i bid’attir. İsra’yı, yani Hazret-i Peygamber’in Mekke’den Kudüs’e götürüldüğüne inanmamak ise küfrdür.

14. Cennet’te mü’minler Allahü teâlâyı bilmediğimiz bir şekilde göreceklerdir. Mutezile buna inanmadı.

15. Allah cisim değildir. Mekândan münezzehtir. Yarattıklarına benzemez. Kerramiye, Müşebbihe ve Mücessime, Allah cisimdir, cihet ve mekân sahibidir, insana benzerliği vardır, Allahü teâlâyı cisimsiz düşünmek caiz değildir, dedi. İnsan gibi olduğuna inanmak küfrdür.

16. Kıyâmet gününde, Peygamberler ve sâlih zâtların büyük günah işleyen mü’minlere şefâati haktır. Mutezile, ancak müminlerin derecelerinin yükseltilmesi için şefaat edilebileceğine inanır. Vehhabîler, tasavvuf, istigâse, tevessül ve şefaati toptan inkâr etti.

17. Kabir azabı haktır. Bu azab, rûh ve bedene olacaktır. Hariciler bunu inkâr etti.

18. Evliyânın kerâmeti haktır. Mutezile bunu inkâr etti. Şia ise kerameti on iki imama tahsis ve öldükten sonra kerâmeti inkâr etti.

19. Ruh, ölmez. Bu sebeple ölünün ardından hayır yapmak; ibadetlerin sevaplarını ölülere hediye etmek câizdir. Ölü, bundan istifade eder. Mutezile bunu inkâr etti.

20. Kıyamet alâmetleri, Deccâl’ın çıkışı, Mehdî’nin gelişi ve Mesih’in inişi haktır. Bunlar manen mütevatir hadislerle bildirilmiştir. Bu bakımdan inkârının küfr olacağı söylenmiştir. Kıyamet alâmetlerini mecaza hamletmek, mesela “Deccal felancadır; Dabbetü’l-Arz AIDS hastalığıdır; Yecüc Mecüc Çinlilerdir; Mehdi, felanca kitaplardır; Mesih, şahs-ı manevîdir vs” demek  doğru değildir.

21. Mukallidin imanı sahihtir. Yani, düşünmeden, anlamadan, yalnız başkasından işiterek, öğrenerek iman eden kimse, mü’mindir. Ancak istidlâli terk ettiği için günahkârdır. Mutezile mü'min olamaz, cennete de giremez dedi. Her şeyin güzel veya kötü olduğu dinin emriyle bilinir. Akıl, bunu bilmekte rol oynamaz. Mutezile’ye göre bir şeyin iyi mi, kötü mü olduğu, akıl ile bilinir. Bunun için Kitap ve sünnete lüzum yoktur. Aklın güzel gördüğü şeyler farz; çirkin gördüğü şeyler ise haramdır. Allah'ın, iyiliği yaratması, aklen şarttır.

22. İman, kalb ile tasdik, dil ile ikrardır. Kerrâmiye’ye göre sadece dil ile ikrardan ibarettir. Hariciler ve Mutezile’ye göre iman, kalb ile tasdik, dil ile ikrar ve âzâlar ile ameldir.

23. Şeytan insana vesvese verir. Mutezile bunu inkâr etti.

24. Sihir ve nazar haktır. Mutezile buna inanmadı.

25. Öldürülen eceli ile ölmüştür. Mutezile, öldürülenin eceli Allah tarafından kısaltılmıştır, der.

26. Kul fiillerinde muhtardır, ihtiyar sahibidir. Allah dilerse yaratır, dilerse yaratmaz. Dolayısıyla Allah’ın ve kulun kudreti bir arada bulunur. Kul da bunlardan mesul olur. Cebriyeye göre kul fiillerinde muhtar ve muktedir değildir. Mutezile ve Râfızîlere göre kulun kudretini Allah yaratır, kul ise fiilinin yaratıcısıdır.

Cevab: Cuma namazı kılan ve bunun için mescid yapanlar, elbette vaktin namazın şartı olduğunu da bilirler. Cuma namazı öğle vakti girdikten sonra kılınır. 1:30’ta öğle vakti giriyor olsa gerek. Bazı takvimlerde 60 arzının üzerindeki yerlerde temkin mikdarı çok yüksek olabiliyor. Bu sebeple vakit girmediğini zannetmiş olabilirsiniz. Öğle vakti mevsimlere göre fazla değişmez. Zaten Cuma namazı hutbeden sonra kılınıyor. Hiç değilse hutbenin bir kısım ile farz olan namaz vaktinde kılınmış olur. Hutbe bütün dünyada Arapçanın yanında mahallî lisanlarda okunuyor. Bunun namaza bir zararı yok. Ancak tahrimen mekruhtur. Bunun vebali de böyle okuyana aittir, cemaate değil. Cemiyet sorumlusu ile Cuma namazının alakası olmayabilir. İslâm cemiyeti reisleri umumiyetle popüler şahıslardan seçilir. Top sakalı sünnet olarak bıraktığını bilemeyiz. Eğer sünnete uymak niyetiyle bir kabzadan kısa sakal bırakmışsa, bu bidattir. Köse ise, sakalı uzamıyorsa, moda diye veya sakal uzatamayıp tamamen kesmesi de mümkündeğilse, bidat denemez. Şafiî mezhebinde az bir sakal bile sünnet için kâfidir. Bid’at sayılmaz. Her gün traş olunsa bile, akşama bir mikdar sakal uzamış olur. Buna bid’at denemez. Cuma namazı farzdır. Dârülharbde Hanefi mezhebine göre farz olmamakla beraber, Müslümanlar toplanıp kılıyorsa, kılınır. Cemaatten ayrılmamalıdır. Fitneye sebep olur. Hem orada Müslüman gençlerle tanışırsınız. Size dünyevi faydaları dokunabileceği gibi, sizin de onlara emr-i maruf yapma imkânınız doğar. İnsanlara bu kadar soğuk ve peşin hükümlü bakmamak, hepsine acımak ve faydalı olmaya çalışmak lazımdır.

Cevab: Evet. Abdal Musanın Hurufi babası olduğu Kâşifül-Esrar kitabında yazılıdır.

Cevab: Yere atmak paraya kıymet vermemeyi, sakala sürmek ise bereket ve kanaati ifade eder. Dinimizde yok ise de gelenek olmuştur. Mahzuru yoktur.

Cevab: İslâmiyete göre idare olunan yerlerde, müslümanız diyenler, câmiden başka mâbed yapamaz. Dinin bildirdiği ibâdetlerden başka şeylere ibâdet adını veremez. Aksi takdirde mürted sayılır. Türkiye laik bir memlekettir. Herkes istediği mâbedde ibâdet edebilir. Müslümanlar câmiye, Aleviler cemevine gider. Kimse karışamaz.

Cevab: Dini korumak ana-baba hakkından önce gelir. Yavuz Sultan Selim, Şiî tehlikesinin Anadolu halkını tehdit ettiğini ve babasının yumuşak siyasetinin menfi neticeler doğurduğunu yakından gördü. Bu bakımdan İslâm tarihindeki hizmeti çok büyüktür. Sultan Selim babasına karşı ayaklanmış değildir. Babası, kanun-ı kadim icabı ve vezirlerin de telkini ile Şehzade Ahmed’i yerine bırakıp tahttan çekilmeyi düşünüyordu.  Ancak Şehzade Ahmed, şarktan gelen büyük tehlikeyi bertaraf edebilecek kapasitede değildi. Celalzade’de anlatıldığına göre, Sultan Selim, böyle bir tayinden vazgeçirmek için babasıyla görüşmeyi talep etti. bu talebi kabul edildi. Ancak vezirler, Padişah’ı kışkırttılar ve Şehzade Selim’in ayaklandığı intibaını hasıl ettiler. Bunu anlayan Şehzade Selim geri çekildi ki, bazı tarihlerde mağlup oldu denmesinin sebebi budur. Sonradan askerin kendisine mail olduğunu gören Padişah fikrini değiştirdi ve Şehzade Selim’i yerine bırakıp tahttan feragat etti. Bazı kroniklerde hiç tafsilat verilmediği için, Şehzade Selim’in babasına ayaklandığı istikametinde bir kanaat hasıl olmuştur.

Cevab: Masaldır.

Cevab: Zikr sesli veya sessiz yapılabilir. Zikredenin tercihine kalmıştır. Ancak Nakşî büyükleri, cehrî (sesli) zikri bid’at olarak görmüş, tasvib etmemiştir. Nitekim Kur’an-ı kerimde “Allahı yalvararak ve gizli olarak zikredin” buyurulmaktadır (A’râf: 54). Ancak âdet hâline getirmeksizin, irade ve ihtiyar ile olmadan, dert ve hüzün ile içten gelen yüksek sesle zikr etmenin yasak olmadığı bildirilmiştir.

Cevab: Aşure günü, her zaman almadığı yiyecek maddelerini alıp evine götürmek çok sevaptır. “Bu gün çoluk çocuğunun geçimini bol yapan kimsenin geçimi sene boyu bol olur” hadis-i şerifi ile tavsiye edilmiştir. Bu gün, Yahudilere benzememek için, bir önceki veya sonraki gün ile beraber iki gün olmak üzere oruç tutmak Hazret-i Peygamber tarafından tavsiye edilmiştir. Bugün aşure pişirmeyi ibadet sanmak yanlıştır, İslâmiyette ibadet olarak bildirilmediği için bid’attir. Aşure veya başka bir atlı pişirmek, eşe-dosta ikram etmek sevabdır.

Cevab: Hazret-i Mehdî, âhir zamanda dünyaya gelecektir. Adı, Muhammed, babasının adı Abdullahtır. Resulullah aleyhisselâmın soyundan olacaktır. Îsâ aleyhisselâmla buluşacak, Deccal ile mücadele edecek, İsa aleyhisselâm ile beraber Deccal’i öldürecek, Yahudiler kendisine başkaldıracak, bunlarla muharebe edecek, mezhebler unutulmuş olacak, kendisi ictihad edecek, her yeri alacak, her yerde adâlet olacak, Eshâb-ı Kehf, uyanıp mağaradan çıkarak, Mehdînin askeri olacaktır. Medine’deki sapık din adamları bu adam dinimizi bozuyor diye karşı gelecek, Mehdî hepsini öldürecektir.

Bazı saf kimseler, büyük zan ettikleri kimselere Mehdî demektedir. Mehdî’nin alâmetlerini Resûlullah aleyhisselâm bildirmiştir. İbni Hacer Mekkî’nin Alâmetü’l-Mehdî kitabında ve Süyûtî’nin el-Burhan kitabında bunlardan ikiyüze yakın alâmet yazılıdır. el-Fütûhâtü’l-İslâmiyye’de der ki (II/297), “Beklenilen Mehdî, Hazret-i Fâtıma’nın soyundan olacaktır. Mekke’de zuhur edecektir. O zaman, Müslümanlar halîfesiz olacaktır. İstemediği halde, zor ile halîfe yapılacaktır. Zuhûr edeceği zaman ve yaşı ve ömrü kesin belli değildir”. Mehdî çıkacağı zaman yeryüzünde halîfe bulunmayacağı ve Mehdîliklerini ilân edenlerin Mehdî olmadıkları buradan anlaşılmaktadır.

Hazret-i Mehdî’nin ortaya çıkışı kıyamet alâmetlerindendir. Mehdî çıkmadan evvel ortaya çıkacak bazı başka alâmetler var ki henüz çıkmamıştır. Bu da Mehdî’nin henüz gelmediğini gösteriyor. Mehdî’nin alâmetlerine dair Hazreti Peygamber buyurdu ki:

“Mehdînin başı hizâsında bir bulut olacakdır. Bulutdan bir melek: Bu Mehdîdir, sözünü dinleyiniz! diyecektir.”

“Yeryüzüne, benim evlâdımdan biri, yani Mehdî de, mâlik olacaktır.”

“Kıyâmet kopmadan önce, Allahü teâlâ, benim evlâdımdan birini yaratır ki, ismi benim ismim gibi, babasının ismi, benim babamın ismi gibi olur ve dünyâyı adâletle doldurur. Ondan önce dünyâ zulümle dolu iken, onun zamanında adalet ile dolar.”

“Eshâb-ı Kehf, Hazret-i Mehdî’nin yardımcıları olacaktır ve Îsâ aleyhisselâm bunun zamanında gökten inecektir. Îsâ aleyhisselâm, Deccâl ile harb ederken, Hazret-i Mehdî, onunla beraber olacaktır. Bunun hükümdarlığı zamanında, her zamankinin aksine olarak ve hesapların tersine olarak, Ramazan-ı şerîfin 14. günü güneş tutulacaktır ve birinci gecesinde ay tutulacaktır.”

“Yeryüzünü küfr kaplamadıkça ve her yerde küfr ve kâfirlik yapılmadıkça, Hazret-i Mehdî gelmez”. (Bundan anlaşılıyor ki, Hazret-i Mehdî çıkmadan evvel, küfr her tarafa yayılacak, İslâm ve Müslümanlar garip olacaktır.)

“İsa aleyhisselâm Kıyâmet yaklaşınca Şam’da, Ümeyye Câmii minaresine inecek, evlenecek, çocukları olacak, Hazret-i Mehdî ile buluşacak, kırk sene yaşayıp, Medîne’de vefat edip, benim yanıma Hücre-i Seadet’e defn edilecektir.”

Zamanımızda bazı câhiller tasavvuf kitaplarındaki bilgileri yanlış anlayarak kendi hocalarını, şeyhlerini mehdî zannetmektedir. Mehdî geldiği zaman gizli kapaklı iş yapmayacaktır. İsa aleyhisselam ile beraber cenk edecektir. Yeryüzüne Müslümanlar hâkim olacaktır. Şu anda buna dair bir işaret olmadığı ortadadır. Mehdî’nin zuhuru hakkında tasavvuf büyüklerinin bazı keşifleri vardır. İmam Rabbanî hazretleri kıyametin kopmasının hicrî 1500 ile 2000 yılları arasında olacağını keşif buyurmuştur. Kendisi ikinci bin yılın müceddidi olup, mehdî de üçüncü bin yılın müceddidi olacağına göre, daha Mehdî’nin ortaya çıkmasına zaman vardır. Bunları kimse bilemez. Dinin kaynaklarında, âyet-i kerime ve hadîs-i şeriflerde Mehdî’nin ne zaman zuhur edeceği açıkça bildirilmemiştir.

Şiîlerde de mehdî inancı vardır. Ama Ehl-i sünnetten farklıdır. Şiîler, Hazret-i Fâtıma’nın soyundan gelen 12 imamın sonuncusu Muhammed Mehdi’nin bir mağaraya saklandığına, kıyamet günü buradan çıkacağına, o zamana kadar Şiîleri buna vekâleten din adamlarının idare edeceğine inanmaktadır.

Mehdî’nin geleceğine inanmak, Ehl-i sünnet olmanın alâmetlerindendir. İnanmayan Ehl-i sünnetten çıkar. “Ümmetimden her yüz senede bir müceddid gelir, dini yeniler” hadîs-i şerifi vardır. Müceddid, dine sokulmuş bidat ve hurâfeleri temizler, dini aslî hüviyetine kavuşturur.

Cevab: Şia taraftar demektir. Kur’an-ı kerimde de bu manada kullanılmıştır. İslâm tarihinde Hazret-i Ali’nin halifeliğini müdafaa edenlere bu isim verilmiştir. Bunların itikadı ile karşı taraftakilerin itikadı aynı idi. Hepsi Ehl-i sünnet sayılmaktadır. Zamanla bunlar arasında siyasî kanaatlerini dinî referanslara dayandırmak için hadîs uyduran ve icmayı reddeden bir taife türedi. İtikadı Ehl-i sünnete uymayan bu kitleye de Şia dendi. Şia topluluk ismidir. Şia'ya mensup olana Şiî denir.

Cevab: Şair Fuzuli, Caferî Şiasındandır. Ehl-i sünnet değildir. Fakat mutedildir. Hakkındaki bütün ciddi kaynaklarda bu açıkça geçer. Âsi olduğuna dair bir şey duymadım. Gerçi Ehl-i bidat olmak Allaha isyan olarak değerlendirilebilir. Bununla beraber Ehl-i sünnet arasında da içli şiirleri çok tutulmuş, divanı okunagelmiştir. Hakkında “İsmi gibi Fuzuli’dir” tabirini kullanan nice tasavvuf ehli, şiirlerinden zevk almıştır. Su kasidesi emsalsizdir.

Cevab: Tevessülü kabul etmeyen kimse, küfre düşmez. Ancak selefin ittifak ettiği bir şeyi kabul etmediği için bid’at sahibi olur.

İbni Âbidin hazretleri buyuruyor ki: Tevessül duanın edeplerindendir. Peygamber efendimiz: «Ey Allahım senden isteyip de verdiğin kullarının hakkıyla (hürmetine) senden istiyorum.» derdi. Peygamber ile Peygamberin Rabbine tevessül etmek güzeldir. Seleften ve haleften İbni Teymiyye hâriç hiç kimse bunu mekruh görmemiştir, inkâr etmemiştir. İbni Teymiyye ise, kendisinden önce hiç bir âlimin söylemediğini söylemiştir.

Nablüsî, Hadîka’da der ki (2. cilt, 126. Sahife): Resulullah ile ve Eshab-ı kirâm ile ve Tâbi’în ile, bunlar öldükten sonra da, Allahü teâlâya tevessül etmek, yani bunların hürmeti için dilekte bulunmak câizdir ve meşrudur. Tevessül etmek, şefaatini istemek demektir. Ehl-i sünnet âlimleri, bunun câiz olduğunu bildirdi. Mu’tezile fırkası ise inanmadı. Tevessül edenin duasının kabul olması, tevessül olunanın kerameti olur. Yani öldükten sonra keramet göstermesi olur. Bid’at sahibi olanlar buna inanmadı. İmam Münâvî, Câmi’ü’s-Sagîr şerhinde, bu cahillere cevap vermektedir. İmam Sübkî buyuruyor ki, “Resulullah ile tevessül etmek, yani istigâse etmek, ondan şefaat istemektir. Bu ise güzel bir şeydir. Önceki ve sonraki İslâm âlimlerinden hiçbiri buna karşı bir şey dememiştir. Yalnız İbni Teymiyye bunu inkâr etti. Böylece doğru yoldan ayrıldı. Kendinden önce gelen âlimlerden hiçbirinin söylemediği bir bid’at çıkardı. Bu bid’ati ile müslümanların diline düştü.

İbni Hacer, Cevherü’l-Munzam kitabında buyurur ki: İbni Teymiyye’nin hurâfelerinden biri, Resulullah aleyhisselâm ile istigâse, tevessül olunmasını inkârıdır. Ondan önce hiçbir İslâm âlimi böyle söylemedi. Ehl-i sünnet âlimleri bildiriyorlar ki, Resulullah aleyhisselâm ile her zaman tevessül etmek çok iyidir. Yaratılmadan önce ve yaratıldıktan sonra, dünyada da, âhirette de Onunla tevessül olunur. Yaratılmadan önce Onunla tevessül olunacağını gösteren şeylerden biri, Peygamberlerin ve ümmetlerindeki velîlerin Onunla tevessül etmiş olduklarıdır. İbni Teymiyye’nin iftira olan sözü ise hiçbir asla ve esasa dayanmamaktadır. Hâkim Nişâpûrî’nin bildirdiği hadîs-i şerîfte buyuruldu ki: (Âdem aleyhisselâm hata edince, yâ Rabbî! Muhammed aleyhisselâm hakkı için beni afv ve mağfiret et dedi. Allahü teâlâ da, Muhammed aleyhisselâmı daha yaratmış değilim. Sen Onu nasıl tanıdın buyurdu. O da, ya Rabbî! Beni yaratıp ruh verdiğin zaman başımı kaldırdım. Arşın kenarlarında, lâ ilâhe illallah, Muhammedün resûlullah yazılmış gördüm. Kullarının içinde en çok sevdiğinin ismini, kendi isminin yanına koymuş olduğundan anladım dedi. Allahü teâlâ da, ya Âdem! Doğru söyledin. Kullarım arasında en çok sevdiğim Odur. Onun hakkı için benden afv dileyince, seni hemen afv ettim. Muhammed aleyhisselâm olmasaydı seni yaratmazdım buyurdu). Muhammed aleyhisselâmın hakkı demek, Allahü teâlânın Onu çok sevmesi, Ona çok kıymet vermesi demektir. Yahud, Onun başka kullar üzerinde olan hakkı demektir. Yahud da, Allahü teâlânın Ona ihsan ederek, Onun için kendi üzerinde tanıdığı hak demektir. Bunun gibi, bir hadîs-i şerîfte, (Kulların Allahü teâlâ üzerindeki hakkı nedir?) buyurulmuştur. Burada hak demek, lâzım, vâcib olan şey demek değildir. Çünki, Allahü teâlânın hiçbirşeyi yapması lâzım, vâcib değildir. Dilerse yapar. Dilemezse, yapmaz. Allahü teâlâdan Resûlullah hakkı için bir dilekte bulunmak, Resûlullah için istemek değildir ki, buna şirk denilsin. Allahü teâlâ Resûlünü çok sevdiğini, Ona yüksek mertebe verdiğini bildiriyor. İşte bu sevginin, bu yüksek derecenin hakkı, yani hürmeti, kıymeti için, Allahü teâlâdan istenilmektedir. Allahü teâlânın, Resûlüne olan ikramlarından, ihsanlarından biri de şudur ki, Onun hakkı için, Onun yüksek derecesi için yapılan düâları kabûl buyurur. Buna inanmayanın bu nimetten mahrum kalması, kendisi için en büyük zarardır. Resûlullah aleyhisselâm ile, hayatta olduğu zaman da tevessül edilmiştir. Nesâî ve Tirmüzî bildiriyorlar ki, Resûlullahın yanına bir âmâ geldi. Gözlerinin açılması için dua etmesini diledi. Resûlullah aleyhisselâm (İyi bir abdest al! Sonra bu duayı oku!) buyurdu. Duanın tercemesi şudur: (Yâ Rabbî! İnsanlara rahmet olarak gönderdiğin sevgili Peygamberin ile sana teveccüh ediyorum. Senden istiyorum! Yâ Muhammed aleyhisselâm! Dileğimin hâsıl olması için Rabbime senin ile teveccüh ediyorum. Allahım! Onu bana şefaatçı eyle!) Bunu İmam Beyhekî de haber veriyor. Ayrıca (Kalktı. Görerek gitti) de diyor. Bu duayı okumağı ona Resulullah öğretti. Kendisi dua buyurmadı. Onun teveccüh eylemesini, yalvarmasını, Resulullah aleyhisselâm ile istigâse etmesini, dilediğinin böyle hâsıl olmasını arzu buyurdu. Resulullah hayatta iken de, vefatından sonra da kendisi ile istigâse olunurdu. Selef-i sâlihîn, Resulullahın vefatından sonra bu duayı çok okumuş, bununla muradlarına kavuşmuşlardır. Taberânînin haber verdiği bir hadîs-i şerîfde, Resulullah aleyhisselâm dua ederken, (Peygamberinin ve Ondan önce gelen Peygamberlerin hakkı için) buyururdu. Resulullah ile veya başka peygamberler veya velîler ile teveccüh etmek, tevessül etmek, istigâse etmek ve teşeffu’ etmek, hep aynı şey demektir. Hazreti Ömer radıyallahü anh, Hazreti Abbas’ı vesile ederek yağmur duası yaptı.Eshâb-ı kirâmdan hiçbiri buna karşı birşey demedi. Buhârînin haber verdiği hadîs-i şerîfte, (Kıyâmet günü, önce Âdem ile, sonra Mûsâ ile ve sonra Muhammed aleyhimüsselâm ile istigâse ederler) buyuruldu. Ömer “radıyallahü anh” zamanında kaht [kıtlık] oldu. Eshâb-ı kirâmdan birisi, Resûlullahın kabri yanına gelip, yâ Resûlallah! Ümmetine yağmur yağması için dua eyle! Ümmetin helâk olmak üzeredir, dedi. Resulullah aleyhisselâm buna rüyada görünüp yağmur yağacağını haber verdi. Öyle de oldu. Rüyayı gören, Eshâbdan Bilâl bin Hâris Müzenî idi.

Cevab: İmanla ölmüş iseler, itikadlarındaki bozukluk kadar cehennemde kalıp veya affedilip sonra cennete gideceklerini akaid kitapları bildiriyor. Çünki 73 fırka hadîsi ümmetim diye başlıyor.

Cevab: Âlimlerin icma’ından bilerek ayrılan kişi bid’at ehli olur. Âlimlerin icma’ına uymayan bir inanış veya ameli ortaya çıkaran ve yayan kişi bid’at ehli olur. Âlimlerin ihtilaf ettiği bir meselede bid’at denilen bir şeyi işleyen kişi bid’at ehli olmaz. Bir âlimin bid’at dediğine, bir başkası mübah, sünnet, hatta vâcib diyebilir. Bilmeden veya yanlış bilerek bid’at işleyen kişi de bid’at ehli sayılmaz. Bugün için bid’at ehli Şiî ve Vehhabîler ile, Mehdi’ye, Mesîh’e, kabir azabına, miraca inanmayanlar gibi kimselerdir.

Cevab: Seyyid (evlâd-ı resulden) olmak, günah işlemeye, bid’at ehli olmaya engel değildir. Bid’at da neticede bir günahtır. Mesela İran’da siyah sarıklı olanlar seyyid olarak bilinir. Seyyid Sıbgatullah Hizanî’ye, “Bid’at ehli seyyidlere nasıl davranalım?” diye sormuşlar. Zâtına hürmet, sıfatlarını sevmemek lâzımdır, buyurmuş (Minah). Nasıl fâsık kötü amelinden dolayı sevilmez, ama imanından ve başka iyiliklerinden dolayı sevilirse, aynen böyledir.

Cevab: Aslı, “Ete kemiğe büründüm, Yunus diye göründüm” şeklindedir. Vahdet-i vücudçu bir telakkiyi gösterir. Ben yokum, Allah var demektir.

Cevab: Allahü teâlâ va’dinden (af ve ihsan vaadinden) dönmez; ama vaîdinden (azap tehdidinden) dönebilir. Cehennemin ebedîliği ve devamlılığı hususunda sekiz görüş vardır (Tefsir-i Kurtubî, Hud suresi 107.âyet-i kerime):
1-Oraya giren oradan bir daha ebediyyen çıkmayacaktır. Bu Hâricîlerle Mutezile’nin görüşüdür.
2-Oraya girenler, orada azab görecekler, sonra tabiatları değişecek ve kendilerinin nârî (ateş gibi) bir tabiatları kalacaktır. Tabiatları ile cehennemin tabiatı arasındaki muvafakat (uygunluk) dolayısıyla cehennemden lezzet dahi alacaklardır. Bu ise İbnü’l-Arabî et-Taî’nin görüşüdür.
3-Cehennem ehli orada belli bir süre azab görecekler, sonra oradan çıkacaklar. Onların arkasından başka bir kavim oraya girecektir. Bu ise Yahudîlerin Hazret-i Peygamber aleyhisselâmdan naklettikleri bir görüştür. O da bu kanaati yalanlamıştır: “Onlar bir de: ‘Sayılı günler dışında bize ateş asla dokunmaz’ dediler. De ki: ‘Buna dair Allah’tan bir ahid mi aldınız? Allah asla ahdinden dönmez, yoksa Allah’a karşı bilmediğiniz bir şeyi mi söylüyorsunuz? Hayır, kim kötülük işler ve günahı kendisini çepeçevre kuşatırsa onlar cehennemliklerdir, orada ebedi kalıcıdırlar.” (Bakara, 80-81)
4-Cehennemlikler oradan çıkacaklar ve o da içinde hiçbir şey olmaksızın, olduğu halde kalacaktır.
5- Hâdis (sonradan yaratılmış) olduğundan, kendi kendisine yok olacaktır. Sonradan hâdis olduğu sâbit olan bir şeyin bâki kalması imkânsızdır. Bu ise Cehmiyye’nin görüşüdür. Bu hususta cennet ile cehennem arasında da ona göre bir fark yoktur.
6-Cehennem ehlinin hareketleri son bulacak ve onlar hiçbir acı duymayan, cansız varlıklara dönüşeceklerdir. Bu da Ebu’l-Huzeyl el-Allâf’ın görüşüdür.
7-Allahü teâlâ, sünnette vârid olduğu üzere, oradan dilediği kimseleri çıkartır, sonra da dilediği kadar bir müddet varlığını devam ettirir. Sonra da yok eder, çünkü O, cehennem için son bulacağı bir müddet takdir etmiştir.
8-Allahü teâlâ oradan sünnette vârid olduğu üzere dilediği kimseleri çıkartır. Orada kâfirler ise, Tahâvî’nin dediği şekilde, sonu gelmeyecek ve ebedi olmak üzere kalacaklardır.
Bu son iki görüş dışındaki görüşler bâtıldır.
Ehl-i sünnet’in benimsediği bu iki görüşün delilleri şöyledir: Birinci görüşü benimseyenlerin delillerinin bazıları şunlardır: Allahü teâlâ mealen şöyle buyurmaktadır: “Allah’ın dilediği müstesnâ olmak üzere içinde ebedi kalıcılar olarak ateş sizin barınağınızdır. Şüphesiz Rabbin hikmeti sonsuz olandır, herşeyi bilendir.” (En’âm, 128); “Bedbaht olanlar ateştedirler. Onlar orada yüksek hırıltılarla ve inleyerek solurlar. Onlar gökler ve yer ayakta durdukça, orada ebediyyen kalıcıdırlar, Rabbinin dilediği kadarı müstesnâ. Şüphesiz Rabbin dilediğini yapandır.” (Hud, 106-107) Bu emirlerde sözü edilen iki istisnâdan sonra cennetlikler için sözü edilen istisna yapılmamıştır. O da Allahü teâlânın: “Bu arkası kesilmeyen bir bağıştır.” (Hud, 108) emridir. Allahü teâlânın “Sonsuz devirler boyunca, içinde kalacaklar.” (Nebe, 23) emri de bu görüşlerine delil gösterilmiştir. İşte bu görüş, yani cehennemin sonunun geleceği, cennetin ebedi olacağı görüşü Hazret-i Ömer, İbni Mes’ud, Ebu Hureyre, Ebu Said ve başkalarından da nakledilmiştir.
Abd bin Humeyd meşhur tefsirinde senedini kaydederek Ömer radıyallahu anhın şöyle dediğini zikretmektedir: “Eğer cehennemliklerin, cehennemde kalacakları müddet alic denilen yerin kum taneleri kadar dahi olsa mutlaka o vakit gelip, bitecek ve onlar oradan çıkacaklardır.” Abd bin Humeyd bunu Allahü teâlânın: “Sonsuz devirler boyunca içinde kalacaklar” (Nebe, 23) âyet-i kerimesini tefsir ederken zikretmektedir.
Yine bu görüşün sahipleri derler ki: Cehennem ateşi O’nun gazabının bir gereğidir, cennet de rahmetinin bir gereğidir. Peygamber aleyhisselâm da şöyle buyurmuştur: "Allahü teâlâ mahlûkatı yaratmayı takdir buyurunca Arş’ın üzerinde nezdinde bulunan bir kitaba şunu yazdı: Benim rahmetim gazabımı geçmiştir." Bu hadisi Buharî, Sahih’inde Ebu Hureyre’den gelen bir senetle rivayet etmiştir.
Yine derler ki: Allahü teâlâ azab hakkında onun: “Büyük bir günün azabı” (En’âm, 15), “Can yakıcı” (Hud, 26) ve “Akîm (merhamet olunmayacak)” (Hacc, 55) diye vasıflandırmaktadır. Tek bir yerde ise ihsan edeceği nimetlerin bir günün nimetleri olduğunu bildirmemiştir. Yine Allahü teâlâ şöyle buyurmaktadır: “Ben kimi dilersem, onu azabıma uğratırım. Rahmetim ise herşeyi kuşatmıştır.” (A’raf, 156) Yine Allahü teâlâ bizlere meleklerin şu sözlerini nakletmektedir: “Rabbimiz, rahmetin ve ilmin herşeyi kuşatmıştır.” (Mü’min, 7)
O halde (derler) O’nun rahmetinin bu azab görenleri de kuşatması kaçınılmaz bir şeydir. Eğer sonu gelmeyecek bir vakte kadar azabda kalacak olurlarsa, rahmeti onları kuşatmış olmaz. Sahih hadiste de kıyamet günü ellibin yıl ile takdir edilmiştir (Müslim, Ebû Dâvûd, Nesaî). Orada azab göreceklerin azabda kalacakları süre ise günahlarına göre olacaktır. Ahkemu’l-hâkimîn ve erhamu’r-rahimîn olan Allahü teâlâ’nın ebedî, sonu gelmeyecek, bitip tükenmeyecek bir şekilde azablandıracağı bir takım mahlûkları yaratmak, hikmet ve rahmetine sığmaz. Kendilerine ebedî olarak nimetler ihsan edeceği ve sonu gelmez lütuflarda bulunacağı mahlûklar yaratması ise hikmetin bir icabıdır. İhsan bizâtihi istenen bir şeydir. İntikam ise ârizî bir sebeb dolayısıyla istenir.
Yine bu görüş sahipleri derler ki: Cehennemde ebedî olarak kalıp oradan çıkılmayacağına, cehennem azabının kalıcı olduğuna ve bütünüyle büyük bir ziyan olduğuna dair vârid olmuş bütün haberler haktır ve hak oldukları kabul edilir. Bu hususta hiçbir münakaşa olmaz. Bu da cehennem bâki kaldığı müddetçe o azab yurdunda ebedî kalmayı gerektirir. Ancak oradan cehennemin kalıcılığı mevzubahis iken tevhid ehli çıkartılacaktır. Dolayısıyla hapsin, hapis olarak kalmaya devam ettiği sürece hapisten çıkan kimse ile hapis yıkılıp harab olduğu için hapsi sona eren kimse arasında elbetteki bir fark olacaktır.
Cehennemin ebedî kalıcılığını ve yok olmayacağını kabul edenlerin delillerinin bazıları şunlardır: Allahü teâlâ şöyle buyurmaktadır: “Onlar için sürekli bir azab vardır.” (Mâide, 37); “Onlara (azabları) hafifletilmez. Onlar o azab içinde ümitsiz kalacaklardır.” (Zuhruf, 75); “İşte tadın; artık azabdan başka bir şeyinizi arttırmayacağız.” (Nebe, 30); “Onlar orada ebediyyen kalacaklardır.” (Cin, 23); “Onlar oradan çıkarılacak da değillerdir.” (Hicr, 48); “Ve onlar ateşten çıkacak da değillerdir.” (Bakara, 167); “Onlar deve iğne deliğinden geçmedikçe cennete giremezler.” (Araf, 40); “Onlar hakkında hüküm verilmez ki ölsünler, onların üzerinden (cehennem) azabından bir şey hafifletilmez.” (Fatır, 36); “Çünki gerçekten O’nun azabı kalıcı ve yakayı bırakmayandır.” (Furkan, 65), Yani azabı dâimî ve terketmeyendir.
Sünnet’ten pek yaygın şekilde gelmiş rivayetler de cehennemden la ilahe illallah diyenlerin çıkartılacaklarını göstermektedir. Şefaat hadîsleri de günahkâr muvahhidlerin cehennem ateşinden çıkartılacakları hususunda açık ifadeler taşımaktadır. Bu ise onlara has bir hükümdür; şâyet kâfirler de oradan çıkacak olurlarsa, onlar da onların vaziyetinde olacaklar; cehennem ateşinden çıkış iman ehline mahsus olmayacaktır. Cennet ve cehennemin kalıcılığı ise bizâtihi o ikisinin sahip olduğu bir kalıcılık hususiyeti ile değil, Allahü teâlâ’nın onları kalıcılar kılmasıyla olur. (Akîdetü’t-Tahâvî)
Reşahât’ta Abdülgafur Lârî'nin hayatında büyüklerden bazısının da aynı İbni Teymiyye gibi kâfirlere cehennem azabının daimi olmadığına inandıkları geçiyor. Muhyidin-i Arabî hazretleri de Füsûs’da böyle diyor. İbni Teymiyye’nin bu itikadı bilinen bir şey olduğu halde, İslâm âlimleri ona kâfir demediklerine göre, meselenin az da olsa te’vile açık bulunduğu anlaşılıyor.
Herkese Lazım Olan İman kitabında da şöyle diyor: “Allahü teâlânın indirdiği kitâbların hepsi hakdır, doğrudur. Yalan, yanlış olamaz. Cezâ, azâb yapacağım deyip de afv etmesi câiz denildi ise de, bizim bilemediğimiz şartlara veyâ Onun irâdesine, isteğine bağlıdır. Yâhud, kulun hak etdiği azâbı afv eder demekdir. Cezâyı, azâbı bildiren kelâm, birşeyi haber vermek değildir ki, afv edince, yalancılık olsun. Allahü teâlânın va’d etdiği ni’metleri vermemesi câiz değil ise de, azâbları afv etmesi câizdir. Akl da, âyet-i kerîmeler de, böyle olduğunu göstermekdedir.” Buradaki ifade de ilk bakışta hem günahlara ve hem de küfre şâmil gibi anlaşılıyor.
Muhyiddin İbnül-Arabî hazretleri de İbni Teymiyye gibi kâfirlerin ebedi cehennemde kalmayacağını söylediği hale, neden İbni Teymiyye gibi tenkit edilmiyor, denirse; kâfirler için Cehennemin ebedî olup olmadığı meselesinde İbnü’l-Arabi, İbni Teymiyye ile aynı düşünmüyor. İbnü’l-Arabî, “Cehennemlikler ebediyen Cehennemde kalırlar; fakat bir müddet azap gördükten sonra bir nevi muafiyet (bağışıklık) kazanarak taşlaşır veya elem duymayacak hâle gelirler” diyor. İbn Teymiyye ise, “Mü’minler Cehennemden çıktıktan sonra, kâfirlerin azabı uzun zaman devam etse de ebedî değildir; bir gün sona erecektir” diyor. Zâhidü’l-Kevserî hazretleri bu meseleyi ele almıştır.
Nitekim Muhyiddin İbnü’l-Arabî şöyle söyler: “Cehennemden asla çıkamayacak olan Cehennemlikler dört kısımdır: Birincisi; Nemrud, Firavun ve benzeri kimselerdir ki, Allah’a karşı rablık dava etmişlerdir. İkincisi; Müşriklerdir; Allah’a şirk koşanlardır. Üçüncüsü; Muattaladır; Allah’ın fiillerini kabul etmeyen; O’nu âtıl bırakan kâfirlerdir. Dördüncüsü ise münâfıklardır. İnsan ve cinlerden oluşan bu dört grup, Cehennemin asıl sâkinleridir; oradan asla çıkmayacaklardır. Cehennemde ebedî kalanlar -Allah’ın haklarında tayin ettiği- cezalarının müddeti bittikten sonra, artık ateşe karşı bir ünsiyet (alışkanlık) kazanacaklardır. Acıyı hissetme hassaları kaybolup; artık elemi, sızıyı, ağrıyı duymaz hâle geleceklerdir. Hatta uykuda olan birinin -rüyada- gördüğü türden hayalî bir lezzeti bile hissedebileceklerdir.” (Muhyiddin İbnü’l-Arabî, el-Fütûhât-ı Mekkiyye, Beyrut, I/199 vd; III, 98, 99; IV, 327-328.)
İbn Teymiyye ise bâtıl görüşünü desteklemek için müstakil bir risale bile kaleme almıştır. Arada dağlar vardır. İbn Teymiyye, sadece bununla değil, tecsim ve teşbihe dair başka görüşleriyle ehl-i sünnetten çıkmıştır. İbnü’l-Arabî ise, Ehl-i sünnet’in bu hususta kabul ettiği iki görüşten, daha az sahih olanını kabul etmiştir.

Cevab: Cadde, meydan gibi umumi yerlerde ve mülk arazide cenaze namazı kılmak mekruhtur. Zira birincide ammenin, ikincisinde hususi şahısların hakkı vardır. Cenaze namazını özürsüz camide kılmak tenzihen mekruhtur. Mescid-i Haram müstesnadır. Cenazeler için hazırlanmış olan ve içinde cenaze namazı kılınması mu’tâd bulunan hususî mescit ve namazgâhlar da müstesnadır. Nitekim şiddetli yağmur gibi bir özre mebni cenaze cemaat mescidi içine dahi alınabilir. Cenaze namazını mezarlıkta kılmak dahi lâyık olmaz. (Nimet-i İslam)

Cevab: Cuma hutbesinin Arapça okunması vâcib; bir kısmının başka dilde okunması bid’attir. Tamamının başka dilde okunması hâlinde hutbe sahih olmaz. Bid’at, bir namazın sıhhatine engel değildir. Mecburen böyle okunmaktadır. Hâli mechul olan, yani küfre düştüğü yahud bid’at ehli (Şiî veya Vehhabi) olduğu bilinmeyen imama hüsnü zan edilir ve arkasında namaz kılınır. Vesvese ve suizan caiz değildir. Türkçe hutbe okunmayan câmi Türkiye’de yoktur.

Cevab: Kâfirlerin de cehennemden çıkacağına itikad edenler vardır, ama bunlar Ehl-i sünnetin dışındadır. Evet, kâfirler cehennemde ebedî kalır diyorlar. Ama buradaki ebedîliği onlar çok uzun zaman olarak anlıyor ve “Bir gün gelir herkes cehennemden çıkarılır, yerde otlar biter” hadis-i şerifine dayandıkları için kâfir olmuyor, ama icma’dan ayrıldıklar için bid’at ehli oluyorlar. Ehl-i sünnetten bir fırka da, bütün kâfirlerin değil, Cenab-ı Hakk’ın irade ettiklerinin çıkacağını söylüyor. Ama müftabih (kabul edilmiş) görüş bu değildir. Kâfirler cehennemde ebedî kalırlar. Ehl-i sünnet, “Yukarıdaki hadis-i şerif Müslümanların âsileri içindir” der. Burada netice vermeye lüzum yoktur. Ehl-i sünnet ulemasının sözüne bakılır. Diğerleri de tekfir edilmez. İyi bilinmeyen hususlarda ileri geri konuşmak, başkalarına hüküm biçmek, müslümanın işi olmamalıdır. Bahsettiğiniz adam, dinin emirlerini hafife alarak söylemişse küfrdür, değilse, değildir. Buradaki malumat Ehl-i sünnetin aslî kaynağı olan Akide-i Tahavî’den alınmıştır.

Cevab: Hayır. Mekruh (bid’at) olması muayyen hâle mahsustur. O da bunun bu şekilde okunmakla sevab elde edileceğine inanmaktır. Bu maksatla olmadıkça, beraber okumanın mahzuru yoktur.

Cevab: Koyun kesip sevabını kabirdeki mübarek zatın ruhuna hediye eder ve bu mübarek zatı vesile kılarak Allahtan çocuk ister. Böyle istigase ve tevessüle, yani dualarının kabulü için aracı yapmaya Ehl-i sünnet izin verir.

Cevab: Bid’at her zaman sünnettin zıddı değildir. Bid'at hem itikadda, hem amelde, hem âdette olabilir. Birincisi küfr veya haram, ikincisi tahrimen mekruh, üçüncüsü müah veya lâzımdır. Bid’at bir bütündür. Amelde bid’at de itikad ile irtibatlıdır.  Çünki sünnette yeri omayan bir şeyin dinden olduğuna itikad etmektedir.

Cevab: Dârülislâmda böyle yapılırsa, bid’at sahibi uyanır, niye bana böyle yapıyorlar der, umulur ki kendindi ıslah eder. Dârülharbde veya fitne zamanında bu mümkün değildir. Yine de bid’at sahibinden kaçmalıdır ki kendisine zararı olmasın.

Cevab: Halk, Hızır ile İlyas aleyhisselâmın yerde ve denizde insanlara yardım etmek üzere dolaştığına, bu gün buluştuklarına, hatta mantar közleyip yediklerine inanır. Halk inanışıdır; dinî bir ciheti yoktur. Dinî cihet atfetmek doğru değildir, bid’at olur.

Cevab: Herkese güler yüz ve tatlı dille davranmalıdır. Kimseyi kendisine düşman etmemelidir.

Cevab:

İmam Gazâlî, kıyâmet ve âhiret hallerini anlattığı Dürretü’l-Fâhire fî Keşfi Ulûmi’l-Âhıre adlı kitabında ve başka ehl-i sünnet âlimlerinin kitaplarında hülâsaten şöyle anlatılır: Ölü kabirde uykudan uyanır gibi olur. Kabir yarılıp, Münker ve Nekîr adında iki sual meleği zuhûr eder. Ölüye yakın gelip: “Men rabbüke ve mâ dînüke ve men nebiyyüke”, yani Rabbin kimdir ve dinin hangi dindir ve Peygamberin kimdir? Diye sorarlar. Bunlara doğru cevap verirse, o melekler, onu Hak teâlânın rahmetiyle müjdeleyip giderler. Bundan sonra kıyametin kopacağı ana kadar cennet nimetlerine benzer bir şekilde kabir hayatını sürdürür. Doğru cevap veremezse, kabir azabına duçar olarak kıyamete kadar sıkıntı içinde bekler. Meyyit defnedildikten sonra, Salih bir kimse mezarın başında ölünün yüzüne karşı ayakta durup ölünün ve annesinin ismi ile telkine başlar. Meselâ Ey Ahmed bin Ayşe der. Sonra Allahü teâlânın büyüklüğünü ve ölümün hakikatini anlatan sözler söyler. Ardından kendisine sorulacak sualleri ve cevabını verir.
Sahabe-i kiramdan Said Ezdî hazretleri anlatıyor: Ebu Ümâme’nin yanına gittim. Ruhunu teslim etmek üzere idi. Bana şöyle dedi: Ey Said! Resulullah aleyhisselâm buyurdu ki, “Sizden biriniz vefat edip defnolunduğu zaman, biriniz başı ucunda dursun ve Ey filan bin filan! desin. Zira ölü duyar. Tekrar böyle desin. O zaman oturur. Ve tekrar böyle söylesin. Ölü, beni irşad eyle; Allahü teâlâ sana rahmet eylesin! der”. Siz de bana böyle yapınız. Bu hadis-i şerifin senedlerini İmam Sekâfî Erbaîn kitabında yazıyor.
Ölüye telkin vermek, kopya vermek demek değildir. Hadis-i şerifte, "Ölülerinize lâ ilahe illallah demeyi telkin ediniz!" buyuruluyor. Kopya vermek olsaydı, bunun da kıymeti olmamak gerekirdi. Burada telkin bir zikr olarak dirilere emredilmiştir. Telkinde bulunmak sünnet olduğuna göre, işitenlere de fayda verir. Ölü de bunu işitir. Bir kuvvet hâsıl eder. Mecmâ’ul-Enhür, Cevhere gibi fıkıh kitaplarında telkinin meşru olduğu bildirilmektedir. Birgivî Vasıyetnamesi’nde nasıl verileceği yazılmıştır. Ulemâ, çeşitli kitaplar yazarak telkîn vermenin sünnet olduğunu isbat etmiştir. Bunlardan biri Siyam âlimlerinden Mustafa bin İbrahim’in Nûrü’l-yakîn fî-Mebhasi’t-telkîn adlı eseridir. Hicrî 1345’te yazılmıştır. 1976’da İstanbul’da tab olunmuştur. Burada telkin vermeyi emreden ve Taberânî ile İbni Mende’nin rivayet ettiği hadîs-i şerîf vardır. Birgivî’nin Cilâü’l-Kulûb ve Âlûsî’nin Gâliyye adlı eserlerinde de “Resûlullah aleyhisselâm definden sonra telkin vermeği emreyledi. Kendisi de telkin verdi” diyor. Bunlar telkinin kopya olduğunu düşünmemiş de bu seminerci mi düşünmüş? Allah ölenin imanlı olup olmadığını bilmiyor da mı sorgu meleği gönderiyor? O halde bunu da inkâr etmek gerekmez mi? Hâdiseyi bu kadar basite irca eden bir kimse, ancak pozitivistlere aldanmış bir zavallı olabilir. Türklerden başka cemiyetlerde telkinin olmadığını söylemek de yanlıştır. Sadece Vehhabî inanışındakiler telkini inkâr eder. Çünki ruhun diriliğine inanmayıp, öldüğünü söylerler. Hadis-i şerif ile sâbit olmuş bir hâdiseyi göz göre göre inkâr etmek her baba yiğidin harcı değildir.

Cevab: Vakti haber vermek maksadıyla ışık yakmak mekruhtur. Zira bunun için ezan meşru olmuştur. Mübarek günlerde ışık yakmak, mescidi kandillerle süslemek, mahya yakmak câizdir. Hazret-i Peygamber devrinde, Ramazan ayında Mescid-i Nebevî’de daha fazla kandil yakılırdı. İbni Âbidin der ki: Malının üçte birini Mescidü'l-Aksâ'ya vasiyet etse, bu câizdir ve mescidin tamirinde, aydınlatmasında ve benzeri şeylerde kullanılabilir. Bu, mescide vakfedilenden, mescidin kandil ve lambalarına sarfedilmesinin cevazını ifade ettiği gibi, vakfın geliri ile mescidde yakmak için yağ ve gaz almanın ve Ramazan ayında yakılan kandillere sarfedilmesinin de cevazını ifade etmektedir. (Vasiyet bâbı) Kandil, bayram gecelerinde minârelerde ve başka yerlerde fazla ışık yakmayı câiz görmeyen ulemâ da, bunu gösteriş kasdıyla yapılırsa veya vakfın parasını israf olduğu için men etmektedir. Şu halde, vakfın gelirinden olmamak şartıyla fazla kandil yakmak bunlara göre de câizdir.

Cevab: Reddedenin bid’at ehli sayıldığı icma’, zaruri bildirilen şeyler üzerindeki icma’ değildir. Zaruri şeyler üzerindeki icma’, zaten âyet ve hadislerle kat’i bildirilmiş hususları teyid eden icma’dır. İnkârı küfrdür. Beş vakit namazın, zekâtın, orucun, haccın farziyeti gibi icma’lardır.

Cevab: Delilleri varsa küfre nisbet edilmezler.

Cevab: Bahsettiğim husus bir hadis-i şerif ile sâbittir. Muteber din kitaplarında yazan hadis-i şeriflere itibar ederiz. Muhaddis değiliz. Bu hadis-i şerif, bizden çok yüksek hadis ve fıkıh âlimleri tarafından görülüp değerlendirilmiş ve kitaplara yazılmıştır. Müslümanın bundan şüphe etmekten Allah'a sığınması lâzımdır. Bu bir ahkâm hadisi değil ki haramı ve helali bildirsin. İbadetlerin faziletinde, ahbâr ve kısâsta, yani haber ve kıssaların izahında zayıf hadislere itibar edilmesi ilmî bir kaidedir.
Kaldı ki bu hadis-i şerifte bir üstünlük bildirilmiyor. Muhammed aleyhisselâm mucize gösterir. Mehdi gösteremez. Herkes Mehdi’nin gerçek olup olmadığını nasıl anlayacaktır? Bu bir kerâmettir. Ehl-i sünnete göre kerâmet haktır. Evliyânın kerâmeti, aynı zamanda Muhammed aleyhisselâmın mucizelerinden sayılır. Allah, Muhammed aleyhisselama vermediği bazı üstünlükleri İsa aleyhisselâma verdiğini Kur'an-ı kerimde bildiriyor. İsa aleyhisselam babasız doğmuştur. Diri bir şekilde göğe yükselmiştir. Annesi de bütün kadınların efendisi ilan edilmiştir. Bu, İsa aleyhisselamın, Muhammed aleyhisselamdan üstün olduğu şeklinde hiç anlaşılmamıştır.
Dinî hususlarda akıl yürütmek, kıyas yapmak doğru değildir. Nasıl bildirilmişse öyle inanmak bir vicdan meselesidir.

Cevab: Birgivi'ye izafe edilen Ziyâretü'l-Kubûr risâlesi, Hanbelî âlimlerinden İbnü Kayyımi’l-Cevziyye’nin İğâsetü’l-Lehfân kitabının hülâsası mahiyetindedir. Birgivî’nin İbnü Kayyım’a, belki de Hanbelî mezhebinden bir âlime atıfta bulunduğu tek kitaptır. Dr. Huriye Martı adında bir araştırmacı, Birgivî Mehmed Efendi – Hayatı, Eserleri ve Fikir Dünyası adlı eserinde (2. Baskı, Ankara, 2011, s. 65, 97) risâlenin Birgivî’ye aidiyetinin şüpheli olduğunu söylüyor. Bir asır sonra ortaya çıkan ve gûyâ bid’atlerle mücadelesiyle tanınan Kadızâdeliler tarafından Birgivî’ye nisbet edilmiş olması muhtemeldir. Son zamanlarda yapılan araştırmalar bunu göstermiştir. Nitekim risâlede, Birgivî’nin te’lif tarzına muhalif olarak iktibaslar sayfalarca sürmekte ve bazen aynı cümle defalarca tekrar edilmektedir. Diğer kitaplarında ismi geçen ve elinin altında bulunan klasik Hanefî kitaplarına bu risâlede atıf yapılmamıştır. Bu, Hanefî mezhebine sıkı bağlılığı ile bilinen Birgivî’nin tarzına uymaz. Ayrıca, risâlenin te’lif tarihi belli olmadığı gibi, müellif ve eserlerinin tanıtıldığı el-Ikdü’l-Manzûm, el-Aylemü’z-Zâhir, Keşfü’z-Zunûn ve Hadâiku’l-Hakâik gibi eserlerde Birgivî’nin eserleri arasında zikredilmemiştir. Kitabın orijinal nüshası da elde bulunmamaktadır. Ömrünün sonunda kaleme aldığı et-Tarikâtü’l-Muhammediyye’de bahsi geçen mevzuların teferruatı için diğer risâlerini kaynak gösterirken, kabir ziyareti hususunda ne Ziyâretü'l-Kubûr risâlesine, ne de İbni Kayyım’ın eserine atıfta bulunulmaktadır. Birgivî'ye atfedilen “Ölüleri anmak için yapılan âyinlere, şefaat istemek için mezar ve türbeleri ziyaret etmeye” dair fikirler, et-Tarikâtü’l-Muhammediyye, Ahvâlü Etfâli’l-Müslimîn ve Vasiyetnâme gibi kitapları tedkik edildiğinde, İbn Teymiyye ve talebesi İbn Kayyım gibi aşırılıklarıyla tanınmış âlimlerden ayrıldığı görülmektedir. Birgivî, bid’atlardan kaçınma hususunda şiddetli tavır gösteren bir âlimdir. Ama onun çok tutulan eserlerinde kabir ziyaretini, istigâse ve tevessülü yasaklayan bir kelime yoktur. Ancak kabir ziyaretinde cahil halk tarafından yapılan aşırılıklara ve işlenen bid’atlere dikkat çekilmektedir.

Cevab: Cuma salâsı âdeti Mısır’da başlamıştır. Hicrî 700 senesinde Mısır Sultanı Melik Nâsır bin Mensûr, Cuma ezânından önce minârelerde salât ve selâm okutmuştur. Sabah salâsı çok eski bir âdettir. İsrâîl Peygamberleri, sabah ezânından önce tesbih okurlardı. Eshâb-ı kirâmdan Mesleme bin Muhalled, Mısır’da vâlî iken, Hicrî 58 senesinde, Halife Muaviye’nin emri ile ilk minâreyi yaptırıp, müezzin Şerhabîl bin Âmir’e sabah ezânından önce salât verdirdi. (Mir’at-ı Haremeyn). Ezândan sonra salât ve selâm getirmek, ilk olarak Hicrî 781 veya 791 senesinde Mısır’da Sultân Nâsır Salâhüddîn’in emri ile başladı. Sonra Cuma günü de okundu. On sene sonra akşam namazının ardından getirildi. Sonra Cuma ve pazartesi geceleri akşam namazı akabinde okundu. Şam'ta buna tezkir derler ki, cuma günü öğle ezanından önce okunan salâ gibidir. Bu bid’at-ı hasenedir. (İbni Âbidin). Hanefîlerin yaşadığı memleketlerde Cuma gecesi yatsıdan evvel; Şâfiî memleketlerinde ise ezanın hemen ardından getirilir.
Cenâze salâsı hakkında ise ihtilâf olundu: Bazı âlimler “Cenâze olduğunu bildirmek için minârelerde salât okunması muteber kitaplarda yazılı değildir. Şu halde bid’atdir. Okutmamalıdır” demiştir. Buna mukabil İmam Şa’ranî Uhûdü’l-Kübrâ kitabında Abdullah bin Mes’ud’dan naklen ölü için salâ vermenin mahzurlu olmadığını söylüyor. Mısır Başmüftüsü Bahîtül-Mutiî, Ahsenü’l-Kelâm kitabında, salânın cevazına delil gösteriyor. Ölünün ardından salâ verilmesi, cenâze için cemaatin toplanmasını temin maksadına matuftur. Nitekim Hindiyye’de der ki: Ölen kimsenin, akrabalarına ve komşularına ölümünü haber vermek müstehabdır. Böylece, onlar o kimsenin, cenaze namazını kılarak ve ona dua ederek, hakkını eda etmiş olurlar. Cevheretü'n -Neyyire'de de böyledir. Bazı âlimler, bir şahsın ölümünü ilan için, sokakta bağırmayı kerîh görmüşler; bazıları ise, bunda bir beis görmemişlerdir. Serahsî'nin Muhît'inde de böyledir. İbni Abidin Cenaze bahsinde "Öldüğü, komşularına ve yakınlarına bildirilir. Ölen kimse âlim veya zâhid yahut kendisiyle teberrük olunan bir zat ise bazı müteahhirîn âlimleri, cenazesi için sokaklarda ilân yapılmasını iyi görmüşlerdir. Lâkin bu iş onu büyüterek yapılmamalıdır" der. Seyyid Abdülhakîm Efendi, Sefer-i Âhiret Risâlesi’nde, “Vefâtın i’lâm ve işâasına be’s yokdur (Ölümün bildirilmesi ve yayılmasında mahzur yoktur] demektedir.

Cevab: İhtilaflıdır. Dürrü’l-Muhtâr’da diyor ki: İmam Ebu Hanîfe, imam hutbe okumak üzere minbere çıktıktan sonra konuşmayı mekruh görür. İmameyn’e göre, hutbeden evvel veya sonra konuşmakta beis yoktur. Bu izaha göre mutad terkıyye İmam-ı A'zam'a göre mekruh, İmameyn’e göre mekruh değildir. İbni Âbidin burayı şerhederken diyor ki: Mutad terkıyyeden murad; “İnnallâhe ve melâiketehü yusallûne ale’n-nebiyy, yâ eyyühellezîne âmenû sallû aleyhi ve’s-sellimû teslîmâ” [Şüphesiz Allah ve melekler Nebi’ye salât ederler. Öyleyse ey iman edenler, siz de ona salât ve selâm ediniz!] âyet-i kerîmesi ile müttefekun aleyh olan “Cuma günü imam hutbe okurken arkadaşına sus dersen muhakkak gevezelik etmiş olursun” meâlindeki hadîs-i şerifi okumaktır. Allâme İbni Hacer Tuhfe namındaki eserinde bunun bid'at olduğunu söylemiştir. Çünkü ilk devirden sonra ortaya çıkmıştır. Bazıları “Lâkin bu bid'at-i hasenedir. Zira âyet-i kerime herkese mendub olan salât ve selâmı çok yapmaya teşvik etmektedir. Bâhusus bugün bu çok lâzımdır.” demişlerdir.

Cevab: Ehl-i bid’at olan kimse, kendisini doğru yolda bilir. İtikadının bozuk olduğunun farkında olmadığı için buna tevbe etmek de aklına gelmez. Kasdedilen budur. Yoksa mürted bile olsa şartlarına uygun yapılan tövbe kabul olur. (Berika)

Cevab: Enseyi, boynu meshetmek sünnettir. Boğazı, gırtlağı meshetmek bid’attir. (Nimet-i İslâm)

Cevab:

Büyük kısmı iyi niyetli, saf ve câhil kimselerdir. Kendileri gibi cahil, ama uyanık kimselere aldanmışlardır. Bid’at ehli (bid’at sahibi) demek, bid’atini yaymak için uğraşan kimse demektir. Bunlara aldanarak bid’at işleyeni sevmemek değil, ona acımak, nasihat vermek lâzım olduğu kaynaklarda bildirilmiştir.

Cevab: Amelde bid’at işlemek tahrimen mekruhtur. Bunu bilerek işleyenin hükmü budur. Bid’at olduğunda ittifak varsa, bunu ortaya çıkaran bid’at ehli sayılır. Meselâ mest üzerine meshe inanmayıp, çıplak ayağa meshe inanmak, amelde bid’at olduğu halde, buna itikad eden bid’at ehli olur. Çünki bu amelin dinden olduğuna itikad etmektedir. Bid’at olduğu iyi bilinmeyen işi işleyen kimseye bid’at ehli denemez. Bilmemek bazen özürdür. Bilmeyen, işlediği iş için değil, bunun mahzurlu olduğunu öğrenmediği için mesuldür. Meşhur farz ve haramları bilmemek dârülislâmda özür değildir.

Cevab: Cemaatle namaz kılındıktan sonra herkesin âyetülkürsî ve tesbihleri kendisinin yapması sünnete uygundur. Müezzinin yüksek sesle yaptırması ancak cemaat tesbihleri bilmiyorsa câiz, aksi takdirde bid’attir. Alâ resûlinâ salavat, ardından subhanallahi velhamdülillahi velâ ilahe illallahü vallahü ekber demek; tesbihin her 33 devrinin başında zülcelâli, zülkemâli, zülkudreti demek bid’attir. Farzdan hemen sonra salaten tüncinâ okumak da böyledir. Müezzinlik, ezan ve ikamet okumak demektir ki sevabı çoktur.

Cevab: Müceddid, dine girmiş bid'at ve hurâfeleri temizler. Dini aslî hüviyetine döndürmekle uğraşır. Müceddidin müctehid olması gerekmez.

Cevab: Nehcü’l-Belâga, Şiî mezhebinden Şerif Radî’nin yazdığı ve Hazret-i Ali’nin sözlerini toplamak iddiasındaki bir kitaptır. Radî, itidalli Şiilerden olmakla beraber, Ehl-i Sünnet bu kitabı muteber tutmaz.

Cevab: Hazreti Ebu Bekr ve ardından Ömer'in bütün insanlara olan üstünlüğü sübûtu veya delâleti kat’î olmayan nasslarla bildirilmiş ve sahabe-i kirâmın kat’î icma’ı ile sâbittir. Bunlardan sonra Hazret-i Osman ve Ali'nin geldiği ise bunun kadar kat’i olmayan zannî bir icma’ ile sâbittir. Bunu böyle itikad etmeyen bid’at ehli sayılır. Te'vili olmaksızın Ebu Bekr veya Ömer’e söğen, yani onların imanına dil uzatan din dairesinden çıkmış kabul edilir. Te'vili varsa, mübtedi sayılır. Bu sıraya böylece itikad edip, ancak insanlık veya akrabalık hasebiyle bunlardan birini öncekinden çok sevmek, zarar vermez. Ammar, Mikdad gibi sahabîler, halifelik zamanında Ali’nin yanında yer aldılar. Yoksa bunlar Ali’yi ilk üç halifeden üstün bilmiş değildir. İmam Zeyd’e “Ebu Bekr, Ömer ve Osman hakkında ne dersin?” diye sorulmuş; “Hepsini hayırla anarım” deyince de bir grup kendisinden ayrılmıştır. Zeyd bunlara ayrılmış mânâsına Râfıdî demiştir ki İmamiyye Şia’sının esasıdır. Zeydîler, ilk üç halifeyi meşru kabul etmekle beraber, halifeliğe Ehl-i Beytten birisini daha uygun görür. İmam Zeyd’in böyle itikad ettiği malum değildir. Sonra gelen Zeydîlerin rivayetidir. Ehl-i sünnet, Zeyd’in böyle söylediğini kabul etmez.

Cevab: Doğum günü kutlamak Müslüman âdetidir. Bunda mumlu pasta ise gayrımüslimlerden gelmiştir. Ancak âdettir; dinî bir şey değildir. Câizdir.

Cevab: Bid’at ehli olmayan cemaat varsa, bid’at ehlinin arkasında kılınan namazdan cemaat sevabı alınır, ama mekruh da olur. Dürrü’l-Muhtar’da böyle yazıyor. Bid’at ehli olmayan cemaat yoksa, mekruh olmaz. Tergîbü’s-Salât’ta da böyledir.

Cevab: Mevlid okumak ve okutmak sünnettir. Resulullah aleyhisselâm zamanında sahabe-i kiram onun doğumu hâlinde olup biten hârikulâde hâdiseleri anlatıp dinlerdi. Süleyman Çelebi’nin yazdığı Vesiletü’n-Necât kitabının okunmasının âdet olması, mevlidin sonradan ortaya çıktığını göstermez. Her cemiyette farklı mevlid kasideleri vardır. Mevlidin bid’at olduğunu söyleyenlerin, Vehhabîlerin tesirinde kalmış oldukları anlaşılıyor. Mevlid ibadet olduğu için, önceden pazarlık etmeden para almak câizdir.

Cevab: Bu sözün batıl da olsa te’vili ve delili varsa, bid’at sahibi olur. Zira sahabe-i kiramın hepsi âdildir. Bunlara sövmek veya tekfir etmek câiz değildir. Ancak te’vili ve delili yoksa, bu sözü küfr olur.

Cevab: Ebu Nuaym’dan gelen haberde Abdullah bin Abbas radıyallahü anh, Basra’da minberde hutbe okuduğu zaman, sultan için, “Allahümme aslih abdeke ve halîfeteke bilhakkı emîrelmü’minîn”
(Ey Allahım! Senin kulun ve hak üzere müminlerin emiri olan halîfeni ıslah eyle!) diye dua ederdi. Sultana ve onun vâlilerine, ıslah, hakka yardım, adaleti yerine getirme ve düşmana karış muzaffer olmaları için dua etmek mendubdur. Hasan Basrî der ki: Benim müstecab bir duam olduğunu bilseydim, muhakkak onu sultana tahsis ederdim. Çünki onun hayrı umumidir.” (Berika, Lisan Âfetleri, II/366). Görülüyor ki, hutbede sultana hayır dua etmek bid’at değil; sahâbeden kalma bir âdettir. Şu halde müstehabdır. Osmanlılar zamanında hatib ikinci hutbede salli ve bâriklerden sonra zamanın halîfesi için şöyle dua ederdi: “Allahümme eyyid ve’nsur ve’hfaz abdeke ve halîfeteke essultanel-a’zâm vel-hakânel-muazzam mevlâ mülûki’l-arabi ve’l-acem hâdimel-haremeyniş-şerîfeyn elâ ve huvessultanübnis-sultanübnis-sultan Abdülhamîd Hân ibnüssultan elgâzî Abdilmecîd Hân ibnüssultan elgâzî Mahmûd Hân halledallahü hilâfetehu ve eyyede bil’adli saltanatehu ve efâde alelâlemîne birrehu ve ihsâneh.” (Mecmua-i Hutbe-i Şerîf, 1284 tarihli taşbaskısı, sahife: 7)

Cevab: Herkese güler yüz ve tatlı dil ile muamele yapmak; kimseyi kendisine düşman edinmemek dinin icaplarındandır. Bid’at ehliyle görüşmemek, selâmını almamak, ona güler yüz göstermemek dârülislâma ait hükümlerdir. Bid’at ehlinin böylece yanlışını anlayıp intibaha gelmesi umulur. Kaldı ki bir kimsenin bid’at ehli olup olmadığını anlamak herkes için kolay değildir. İlim sahibi olmak lâzımdır. Çoğu kendi cemaatine veya şeyhine mensup olmayanları bid’at ehli görmektedir.

Cevab: Hazret-i Peygamber traş olduğunda, Sahabiler saç ve sakal kıllarını paylaşır; hatıra olarak saklarlardı. Hasta oldukları zaman bu kılı suya koyup bu suyu içerlerdi. Vefat ettiklerinde gözlerinin üzerine konmasını vasiyet ederlerdi. Sahabe-i kiramın tatbikatı delildir. Bu bakımdan sakal-ı şerif ziyareti meşrudur. Resulullah aleyhisselâmı hatırlamaya ve kalbin rikkatine vesile olur. Bugün elde bulunan sakal-ı şeriflerin bazısının şeceresi vardır. Hepsine hüsn-i zan etmek lâzımdır. Maksat Resulullah’ı hatırlamaktır, sakal değildir. Öpmek lâzım değildir. Hatta sırayla öpülürse, sıhhî bakımdan muvafık olmayabilir. Önüne gelip hürmetle bakar, salavat getirir.

Cevab: Kerâmetin hak olduğu icmâ ile sâbittir. Kur’an-ı kerimde Belkıs ve Meryem kıssalarında kerâmete işaret vardır. Kerâmetin hak olduğunu inkâr bid’attir. Böyle inanan, Ehl-i sünnetten çıkmış olur.

Cevab: Bâtıl da olsa bir tevile dayandıkları için Müşebbihe ve Mücessime gibi Allahü teâlâya mekân isnad eden fırkalar küfre nisbet edilmez; bid’at fırkası olarak mütâlaa edilir. Nitekim bazı müteşâbih âyet-i kerimeleri kendilerine göre te’vil etmektedirler. Tevilsiz olarak böyle inanmak küfre sebebiyet verir.

Cevab: Lafzan değilse de, ma’nen mütevâtirdir. Bu mevzuda metni farklı, fakat mânâsı aynı çok sayıda hadîs-i şerif vardır. Bir delile istinaden inkârı, meselâ “Bu bir şahs-ı manevîdir,” aslında İsa aleyhisselâm inmeyecektir, Hıristiyanların Müslüman olacağı manasına gelir” demek veya “Nüzûl-i İsa ile alâkalı hadîsleri, sonradan Müslüman görünen Hıristiyanlar uydurmuştur” demek, en azından kişiyi bid’at ehli yapar. Delilsiz inkâr ise, küfre sürükler.

Cevab: Şer’î selâm “Selâmün aleyküm” demekten ibarettir. Baş eğerek, eli göğse koyarak, parmağı başına kaldırarak verilen selâm, şer’î selâm değildir. Bunun şer’î selâm olduğuna inanmak bid’attir. Ancak selâmün aleyküm derken eli göğse koymak veya parmağı başa götürmek, eğer bunların selâm vermenin şartı olduğuna inanılmıyorsa, câizdir. Nitekim Berika’da sesle selâm vermeden eğilmek, baş ile işaret etmek mekruhtur, diyor. Uzak olup, selâmı işitmesi mümkün olmayan kimseye, eli başa götürerek selâm vermek câizdir ve bu sırada sessizce selâmün aleyküm denir.

Cevab: İslâmiyet, eshab-ı kiramın hepsini, ayırmaksızın sevmeyi emretmektedir. Kur’an-ı kerimde meâlen, “Allah onlardan râzıdır; onlar da Allah’tan râzıdır” buyurularak buna işaret edilmektedir. Muaviye bin Ebi Süfyan, eshab-ı kiramın önde gelenlerindendir. Vahy kâtibidir ve Resulullah’ın kayınbiraderidir. İslâmiyete çok hizmeti olmuş büyük bir sahabidir. Zamanı, İslâm tarihinin altın çağlarındandır. Bunu sevmemek, kötü bilmek, günahtır. Fakat umumiyetle bu kişilerin bid’at sahibi olduğu görülmektedir. Muaviye bin Ebi Süfyan’ı iyi bilmek, bu zamanda Ehl-i sünnetin neredeyse alâmetlerinden olmuştur.

Cevab: Bir delile dayanarak veya delilleri tevil ederek inkâr ederse ehl-i bid’attir. Delilsiz inkâr, küfrdür.

Cevab: Evet. Zira dinî bir gün değildir.

Cevab: Bunlar, bâtıl da olsa bir delile istinaden söylenirse, küfr değil, bid’at olur. Bunu söyleyen ehl-i bid’at sayılır.

Cevab: İkinci ifadeye göre, ta’ziye zamanlarında, yani hemen sıcağı sıcağına ölü evinden yemek verilmesi uygun değildir. Zira hadis-i şerifte ölü evine başkalarının yemek getirmesi tavsiye edilmiştir. Aksi takdirde, sünnete muhalif oluyor. Birinci ifade ise, her zaman ölünün ruhu için yemek ve sadaka verilebilir; ancak zaman tayin etmemelidir, diyor. Ölü evine uzaktan taziyeye gelen misafirlere, evde yemek ikram edilmesi ise buna girmez; caizdir.

Cevab: Dinde yenilik çıkarmak veya meşru temeli bulunmayan bir ameli ibadet kasdıyla yapmak bid’attir. Dinle alâkası olmayan şey bid’at olmaz. Millî marş okunurken ayakta durmak kanunî ve örfî bir husustur.

Cevab: Delili varsa, icma’ya karşı geldiği için bid’at ehli olur. Delilsiz söylemek küfre düşürür.

Cevab: Ma’nâsı açık ve her nesilde ittifakla ve sağlam bir şekilde gelen icmâ’ya aykırı ise, nasslardan delil getirmek yetmez. Namazların beş değil, üç vakit olduğunu söylemek; namazın dua olduğunu söylemek; gayrımüslimlerin bu halleriyle kayıtsız cennete gideceğini söylemek böyledir. Ma’nâsı açık olmayan nassa veya zarurî bilinenler dışındaki meselelere dair icmâ’ya aykırı ise, te’vili varsa, kâfir olmaz, bid’at sahibi olur. İcmâ’ın varlığında ihtilaf varsa, bid’at sahibi olmaz.
Müslüman olduğunu söyleyip, ibâdetlerini yapan, yani Ehl-i kıble denilen bir kimsenin, Ehl-i sünnete uymayan bir inanışı, mânâsı açık olan kat’î bir delili inkâr olursa, te’vil ile olsa da, olmasa da küfr olur. Buna mülhid denir. Bu inanışı, açık olmayıp, şüpheli olan bir delilin muhtelif ma’nâlarından açık ve meşhur olanını inkâr olursa ve te’vili varsa, küfr olmaz; bid’at olur. Te’vilden haberi olmayıp, bid’at sâhibi olan âlimleri taklid ile veya nefsine uyarak, dünya menfaati için ise, yine küfr olur. Dine inanmadığı halde, müslüman görünüp küfre sebep olan şeyleri ispat etmek için delilleri yanlış te’vil edene zındık denir.
İcmâ’ delil değildir diyen veya icmâ’ ile kabul edilmiş bir hususu inkâr eden kâfir olmaz. Bid’at sâhibi olur. Hâricîler, Şî’îler, Vehhâbîler böyledir. Bunların icmâ’a muhalif sözleri küfr olmaz. Fakat, küfre sebep olan diğer inanışlarından dolayı kâfir olabilirler.
İbni Âbidin hazretleri vitr namazını anlatırken diyor ki, “Vitr namazının aslını, yani ibâdet olduğunu inkâr eden kâfir olur. Eğer delilini te’vil ederek veya delilinde şüphe ederek inkâr ederse, kâfir olmaz. [Bid’at ehlinden olur.] Bütün vâcibler ve sünnetler de böyledir. Çünki vitr namazı dinde zarurî olarak bilinen bir ibâdettir ve böyle olduğu icmâ’-i ümmet ile sâbittir. İcmâ’-i ümmet ile bildirilmiş olan zarurî ibâdete te’vilsiz olarak inanmamak, Hanefî âlimlerine göre, küfr olur. Dinden olduğu zarurî olarak bilinmek demek, dinden olduğunu câhillerin de bildiği din bilgileri demektir. Beş vakit namazın farz olduğuna inanmak böyledir. Yalnız âlimlerin bildiği din bilgilerini inkâr eden, kâfir olmaz. Ceddenin [büyük annenin] mirasın altıda birini alacağını inkâr etmek böyledir”.
İbni Melek hazretleri, Menâr şerhinde diyor ki, İcmâ’ birleşmek demektir. Bir asırda bulunan müctehidlerin, bir işin hükmünde birleşmeleridir. Bu iş, söz veya fiil olabilir. İctihad lâzım olmayan şeylerde, bir asırda bulunan müslümanların hepsinin birleşmeleri lâzım olur. Birleşmek, aynı sözü söylemek veya aynı işi yapmaktır. Bir asırda bulunan müctehidlerin bir kısmı söyler veya yapar, diğerleri işitince susarlar, reddetmezlerse, Hanefî mezhebinde, yine icmâ’ olur. Şâfi’îde buna icmâ’ denmez. İctihad işlerinde icmâ’ sahibi olmak için, müctehid olmak lâzımdır. Kur’an-ı kerîmin ve namaz rek’atlarının ve zekât mikdarının ve ekmeği ödünç almanın ve hamama gitmenin bizlere nakledilmesi gibi, ictihada lüzûm olmayan şeylerin icmâ’ında müctehid olmak lâzım değildir. Bu gibi şeylerde, müctehid olmayanların icmâ’ları da muteberdir. Fakat bid’at sahibi ve fâsık olmamaları lâzımdır. İcmâ ehlinin, Eshâb-ı kirâmdan ve Ehl-i beyt evlâdlarından olmaları da şart değildir. Medîne ahâlisinden olmaları da şart değildir. Âlimlerin çoğuna göre, selefin ihtilâf ettiği bir meselede, sonra gelen âlimlerin icmâ’ yapmaları câizdir. Bir müctehid hilâf ederse, icmâ’ hâsıl olmaz. Haber-i vâhid [her nesilde tek kişi vâsıtası] ile bildirilmiş olan hadîs-i şerîfte ve müctehidin kıyas etmesi ile bulunan hükümde icmâ’ olur. Âyet-i kerîmeden ve meşhur olan hadîsten açıkça anlaşılan hükümde icmâ’ olmaz. Bunların kendileri zâten delîldir. Selef-i sâlihînin, yani Eshâb-ı kirâmın bizlere, her asrın icmâ’ı ile gelmiş olan icmâ’ları mütevâtir hadîs gibidir. Yani, Eshâb-ı kirâmın böyle icmâ’larını öğrenmek ve amel etmek lâzımdır. Kur’ân-ı kerîmin Allah kelâmı olduğu, namazın, orucun, zekâtın farz oldukları böyledir. Bir sâlih kimsenin bildirdiği icmâ’ları ise, haber-i vâhid ile bildirilmiş olan hadîs-i şerîfler gibidir. Bunlar ile yalnız amel etmek vâcib olup, ilim [ve iman] vâcib değildir. Öğle namazından evvel dört rek’at sünnet kılmak böyledir.
İcmâ’ın dereceleri vardır. Eshâb-ı kirâmın açıkça ve her asrın icmâ’ı ile haber verilmiş olan icmâ’ları, âyet-i kerîme ve mütevâtir olan hadîs-i şerîf gibi kuvvetlidir. İnkâr eden küfre düşer. Eshâb-ı kirâmdan bazısının icmâ’ edip, diğerlerinin sükût ettikleri icmâ’ da, kat’î delîl ise de, inkâr eden küfre düşmez. İcmâ’ın üçüncü derecesi, Eshâb-ı kirâmın ihtilâf etmedikleri bir hükümde, sonraki asırların icmâ’larıdır. Bunlar, meşhur olan haber gibidir. Bundan sonra, Eshâb-ı kirâmın ihtilâf ettikleri bir hükümde, sonra gelenlerde hâsıl olan icmâ’ olup, haber-i vâhid ile bildirilen hadîs-i şerîf gibidir. Bununla amel vâcib olup, iman vâcib değildir. Bir asırda bulunan müslümanlar, bir meselede ihtilâf edince, sonra gelenlerin, bu ihtilâflı sözlerden birine uymayan hükümleri bâtıl olur. Bu sözlerden başka bir söz söylemeleri câiz olmaz. [Bu sebeple mezhebleri telfik etmek veya dört mezhebin söylemediği beşinci bir ictihad söylemek câiz olmaz.]

Cevab: Çerağ gülbankı da denilen bu hâdisenin, cinsî serbestliği ile tanınan Kabala Yahudiliğinden (Sabatayistlerden) Bektaşî-Kızılbaş topluluklarına geçtiği veya Antik Çağ cinsî misafirperverliğinden kalma bir âdet olduğu yahud böyle bir âdetin hiç bulunmadığı söylenmiştir.

Cevab: el-Lâmezhebiyye kantaratü’l-lâdiniyye sözü, son asrın büyük âlimi Zâhid el-Kevseri'ye aittir. Haklı olup olmadığının takdiri size bize kalmamıştır. Mezhepsizliğin, yani bir mezhebe bağlı bulunmayı reddederek, herkesin âyet ve hadîslerden kendi anladığına uymasını müdafaa eden cereyanın, müslümanları nereye getirdiği, yani mezhepsizliğin, dinsizliğe köprü olduğu bu asırda bizzat müşahade edilmiştir.

Cevab: Şer'en sâbit olan sünnet veya mekruhları, mekruh olduğunu inkâr etmeden beğenmemek küfrdür. Mütevâtir değilse, yani her nesilde yalan üzerinde ittifak etmesi mümkün olmayan bir ekseriyet tarafından rivayet edilmiş değilse, sünneti inkâr küfr değildir. Mütevâtir sünneti eğer lafzan yani sözleri itibariyle) mütevâtir ise inkâr küfr; manen (mana itibariyle) mütevâtir ise inkârı bid’attir.

Cevab: Caizdir, cemaat böylece imamın sonra ne yapacağını biliyor, hata yapmıyor. Müminlerin güzel gördüğü şey, Allah katında da güzeldir. Her bid’at kötü değildir. Bu, bir ibadet değildir.

Cevab: İmanı varsa, zekât sahih olur. Ancak bid’at sahibine yardım etmek sebebiyle beklenen sevab alınamaz.

Cevab: Kur’an-ı kerimde bazı müteşâbih âyetler vardır. Bunların mânâsını ancak Allah bilir ve râsih ilimli âlimler anlar. Bu gibi müteşâbih âyetlere, selef ulemâsı, ezcümle İmam Ebu Hanife hazretleri mânâ vermemiş; Allah'ın eli, yüzü, istivâsı mealindeki âyetleri okur ve inanırız; fakat bunların manasını bilmeyiz, mânâ vermeyip geçeriz, demiştir. Hatta İmam Gazali Allah'ın eli vardır yüzü vardır istifa eder bile demeyi uygun görmemiştir. Çünkü insanların eli, yüzü gibi el anlaşılma ihtimali vardır. El, yüz gibi ifadeler bir uzuv gibi değil; Allahu tealanın sıfatı olarak anlaşılmalıdır. Bunu bir uzuv gibi anlamak  Müşebbihe'ye girer ki bid'attir. İnsan eli gibi inanmak ise küfrdür. İlk zaman bunları izaha ihtiyaç yoktu. İnsanların imanı saf idi. Sonra gelenlerden bozuk itikatlı olanlar, bunlara yanlış mânâ verdiği için, Ehl-i sünnet âlimleri insanların imanını korumak için bu âyetleri te’vil etmişler, dine uygun mânâ vermişlerdir. İstivâyı, hâkimiyet; eli, kudret; yüzü, rıza olarak te’vil etmişlerdir. İmam Gazâlî’nin el-İlcâm kitabı bu mevzuya dairdir. Kendilerine Selefî diyen Vehhabî mezhebinin sâlikleri, bu te’villeri kabul etmezler. Ancak kendileri bu sefer beşerî te’villere düşmekten de kurtulamazlar. Bu sebeple selefin yolundan ayrılırlar.

Cevab: Mehdi ve Mesih hakkında çok hadis-i şerifler vardır. Metinleri muhtelif olsa bile mânâ itibarıyla mütevâtirdir. İnanmayan, eğer ilmî delillere istinad ediyorsa en azından bid’at ehli (sapkın) sayılır. Değilse, küfre düşer.

Cevab: Böyle diyen sahâbiler ve âlimler de olduğu için küfre düşürmez; ama müslümanların miracın ruh ve beden ile beraber olduğu üzerindeki icmâya karşı geldiği için bid’at olur.

Cevab: İmanı olan, zulmen öldürülür ise şehid olur. Bid’at, neticede bir günahtır.

Cevab: Her fırka (mezheb), kendi itikatlarını terviç için Kur’an ve sünnetten delil bulmuştur. Ama bunlara selef-i sâlihin daha evvel icma’ yoluyla bir mânâ vermiştir. Bu icma’ya aykırı itikat bid’attir. Kur’an-ı kerim böyle buyuruyor. Ehl-i sünnet ve cemaat, adı üstünde doğru yoldur. Hazret-i Peygamber ve sahabilerinin üzerinde bulunduğu yoldur. Diğerleri bâtıldır. Ancak şüpheli meselelerde, yanlış mânâ vererek de olsa âyet ve hadîslere dayandıkalrı için tekfir edilmezler. Ama açık meselelerde âyet ve hadîse dayansalar da mümin sayılmazlar. Tenasüh (reenkarnasyon) gibi.

Cevab: Mutezile, Kur’an-ı kerimin kelimelerinin mahlûk olduğunu söyler. Bu, bid’attir. Ama kelimelerinin tamamen beşerî olduğunu söylemek küfrü müstelzimdir.

Cevab: İcma’dan icma’ya fark vardır. Mut’a nikâhı haramdır; ama kendince bir delile istinaden helal kabul etmek küfr değildir. Zira delili açık değildir.

Cevab: Mecbur kalınınca yapmak caiz olur. Tabutun ve kabrin üzerine çiçek, çelenk vs atmak, koymak bid’attir. Müslüman âdeti değildir, kaçınmalıdır. Kabrin üzerine çiçek ve yeşillik dikmek sünnettir.

Cevab: Eğer bir delili varsa, küfr olmaz ise de, bid’at olur. Zira icma’ya muhalefet vardır.

Cevab: Kur’an-ı kerim ve hadis-i şeriflerde buna dair hükümleri te’vil ettikleri için küfre düşmüyorlar; icmâdan ayrıldıkları için ehl-i bid’at oluyorlar.

Cevab: Şüpheli nassı, yani ‘Allah yer ve göklerin nurudur’ ve ‘Allah arşın üzerine istiva etti’ gibi âyet-i kerimeleri yanlış da olsa te’vil ettikleri için küfre düşmez; icmâya aykırı hareket ettiği için bid’at ehli olur. Ehl-i sünneti küfre nisbet etmesi, tasavvuf, istigâse, tevessül, kabir ziyareti, ölünün ruhu için adak gibi muayyen bazı amellerin, dine aykırı olduğunu vehmetmelerinden ileri geliyor. Muayyen (belli) bir müslümanı, hiç bir dinî te’vil olmadan, Müslümanlığından veya dine uygun bir amelinden dolayı küfre nisbet eden, kendisi küfre düşer.

Cevab: Vehhâbîliğin manevî olarak kendini mensup saydığı İbni Teymiyye’nin, Şiîlik üzerine ağır reddiyeleri vardır. Bu ve başka coğrafî ve siyasî sebeplerle iki devlet arasında şiddetli bir husumet vardır. Bunda İran’ın Hicaz üzerinde hâkimiyet rekabetinin; ayrıca Vehhâbîlik ile Şiîlik arasında ifrat ve tefrite varan itikat farklılıklarının da rolü vardır. İranlı hacılar defalarca hac zamanında nümayişler yapmış; bazılarında can kaybı yaşanmıştı.

Cevab: Âdettir. Belki bilmediğimiz bir sünnete müsteniddir. Hemen itiraz etmemelidir.

Cevab: Malum mezhebin kurucusunun adı Muhammed bin Abdilvehhab olduğu için, bütün Müslümanlar bu mezhebe Vehhabilik adını vermiştir. Meşhur olan isim budur. Nice ulema, bu tabir ile onları anmıştır. İbni Abidin’de, Nimet-i İslam’da da böyledir.  Caiz olmasa anmazlardı.

Cevab: Kabir azabı haktır. İnkâr eden, en hafif tabirle Ehl-i sünnetten çıkar. Yalnız Kuran diyen birinin, kabr azabına inanmaması şaşırtıcı değildir. Taha suresinin 124. âyet-i kerimesi ve müteaddid hadis-i şerifler bunun delilidir.

Cevab: İtikadda bidat kast ediliyor. Mesela Şiî’nin arkasında namaz kılınmaz.

Cevab: Hayır. Hafife alarak yanlış teşhisde bulunmuştur. Vehhabiliğin, Şiîlikten farklı olarak, İslâmiyetin içinden zuhur ettiğini; yok olup gideceğini söylemiştir.

Cevab: Evet. Ama müşahhas bir hadisenin keramet olduğunu kabul etmemek böyle değildir.

Cevab: Allah her yüz yılda dini yenileyen, dine sokulan bid’at ve hurafeleri temizleyen, dini bozmak isteyenlerle mücadele eden bir müceddid gönderir. Hadisi şeriftir.

Cevab: Bid’attir. Ancak cemaate öğretmek niyetiyle müezzinin yüksek sesle tekrar etmesi caizdir.

Cevab: Bidat ehli olur. Ancak üstün olduğuna inanmayıp, sadece muhabbeti fazla ise, yani daha çok seviyorsa, bu insanın elinde olmadığı için, mazurdur.

Cevab: Bunlardan kasıd, müctehid âlimlerdir. Sıradan insanların bir hususta ittifak etmesi onun doğru olduğunu göstermez. Zamanımızda insanların çoğunun ittifak ettiği ve güzel bulduğu pek çok şey vardır ki İslâmiyete aykırıdır. İbadet yaparken hoparlöre ihtiyaç yoktur. Hele imam ile cemaat arasında mekân birliği yokken, hoparlöre uyanın namazı sahih olmaz.

Cevab: Bir şeyin haram, helal, farz veya müstehab olduğunu âyet ve hadislerden anlamak ancak müctehid âlimlerin salahiyetindedir. Avama düşen bunlara tâbi olmaktır. O zaman Kur’an ve sünnete uyulmuş olur.

Cevab: Bunlar duadır. Muska gibidir. Mahzuru yoktur. 

Cevab: Cuma günü ve gecesi sela vermek bid’at değildir. Cenaze için sela vermek ihtilaflıdır.

Cevab: Uygundur. Aynı gün yapılmaması iyidir. Mevlid okunur; Yasin, tebareke ve amme okunur. 40 bin kelime-i tevhid okunur. Hatim indirilir. Yemek verilir; sadaka dağıtılır. Ruhuna hediye edilir.

Cevab: Özürsüz kazımak mekruh; sünnet niyetiyle kazımak bid’attir.

Cevab: Üç basamak zaten vardır. Bununla sünnet yerine geliyor. Cemaat kalabalık olduğu için yüksek minberler yapılmıştır. Sahabe zamanından kaldığı için bu da sünnettir.

Cevab: Caiz ve lazım ama, açıktan değil. Kimseyi düşman edinmemelidir. Sevilmeyecek olanı sevmemek lazımdır; ama iğbirarını (sevmediğini) bildirmek lazım değildir. Herkese müdârâ (idare etmek), şarttır.

Cevab: Bu hadis-i şerif, Hâricîlere ve Vehhabilere işaret ediyor. Resulullah, maslahat için böyle davrandı. Aksi takdirde münafıklar kendisine inananları öldürtüyor, derlerdi. İman ettiğini söyleyene, kılıç çekilmez.

Cevab: İslâmiyette isim, baba ve dede ismi esastır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: “Ahirette müminler kendi isimleri ve babalarının isimleriyle çağrılacaktır”. Aile ismi ve lakap kullanmanın da mahzuru yoktur.

Cevab: Tırnak kesmek sünnettir ve temizliktir. Hayırlı iş geciktirilmez. Her zaman kesmek caizdir.

Cevab: Müslüman hem dine uyar, hem akla uyar. Devası kati olan ilaçları kullanmak farzdır. Devası kati olmayan teselli ilaçlarını kullansa da olur, kullanmazsa da olur. Naturel yaşamak idealdir. Ama böyle şeyleri fazla kafaya takmak doğru değildir.

Cevab: Beraberce tesbihat sünnettir. Tesbihleri sesli söylemek veya müezzinin sesli söyleyip kumanda vererek cemaatin yapması bidattir. Öğretmek maksadıyla caizdir.

Cevab: Hindistan’da 19. asırda ortaya çıkan Neyâçire (Nîçerîler), dehrî ve tabiatçı mukabilidir. Müslüman olduğun söyleyip, Kur’an dışında dini metinlere ve tefsirlere inanmamak, Kur’an-ı kerime de felsefî ve bâtınî manalar vermekle tanınmışlardır. Nîçerî, tabiat manasına nature’nin Arapça ve Farsça yazılışından muharreftir.

Sir Ahmed diye tanınan kişi, bunların önderidir. Hindistan ulemasından Ahmed Rıza Han Berilevî, Fetâva el-Haremeyn  ismindeki kitabında, 28 suale cevap vermektedir. Bunlardan birincisinde Neyâçire’den bahis vardır. Sual şöyledir: Hindistan’da kendilerine Neyâşire  diyenler, Cebrail aleyhisselamın ve meleklerin, cinnin ve şeytânların, göklerin ve mirac mucizesinin, Cennetin ve Cehennemin var oldukları ve bedenlerin müslümanların inandığı şekilde, tekrar dirilecekleri doğrudur, diyorlar. Fakat bunları bildiren âyet-i kerimelere, Bâtıniyye’nin yaptığı gibi manalar veriyorlar. Bu söylenen şeyler, maddeden yapılmış değildir. Mana ve hayali şeylerdir. Âdetlerin ve fizik kanunlarının dışında birşey var olamaz, diyorlar. Böylece, Allahü tealanın, tabiat kanunları dışında birçok şeyler yaratacağını inkâr ediyorlar. Mucizelere inanmıyorlar. Bunlara, tabiatta gördükleri, öğrendikleri şeylere göre, mana veriyorlar. Allahın dinini yaymak için yapılan cihadda, düşmandan alınan esirlerin köle olarak kullanılması haramdır, zulümdür, vahşilerin yaptığı şeydir. Bütün dinlerde bildirilmiş olan bu işi, Allah emretmemiştir, diyorlar. Tefsir ve hadis kitaplarının hiçbirine inanmıyorlar. Bunların içindekilerin hepsini âlimler uydurmuştur, diyorlar. Elimizde doğru olarak yalnız Kur’an var. Biz Kur’ana yeni bilgilerimize göre mana veririz. İlk Müslümanların anladıklarına ve onlardan bize ulaşanlara inanmayız diyorlar. Müslüman olduklarını bildiriyor ve kelime-i şehadet söylüyorlar ve kıbleye karşı namaz kılıyorlar. Hatta, hakiki Müslüman kendilerinin olduğunu ve halis İslam dininin de onların söyledikleri gibi olduğunu iddia ediyorlar. Böyle söyleyenlere Müslüman ve Ehli kıble denir mi?

Berilevî’nin cevabı şöyledir: “Hiç öyle değildir. Vallahi, bunların Müslümanlıkla hiç ilgileri yoktur. Bunlar, İngilizlerin beslediği İslam düşmanlarıdır. Kâfirlerin, mürtedlerin en kötüleridirler. Dinde zaruri olarak bilinen şeyleri inkar ediyorlar. Bunların kelime-i şehadet söylemeleri ve Kâbe’nin kıble olduğunu söylemeleri, mümin olduklarını ve Ehl-i kıble olduklarını göstermez. Zaruri olan, açık, meydanda olan din bilgilerini değiştirmeğe, âlimlerin hiç biri ve itikat ve fıkıh kitaplarının hiç biri izin vermemiştir.

Zaten Fetâva el-Haremeyn kitabının Neyâşire’ye reddiye olarak yazıldığı anlaşılıyor. Sir Ahmed Han ile alakalı İslâm Ansiklopedisi, İngilizler’in sömürgecilik emellerine hizmet eden bir dehrî (materyalist) olduğunu söyleyerek, yazdığı tefsirde Allah’ın kelâmını bozmaya varacak kadar fahiş hatalar yaptığını, ayrıca Hint müslümanları arasına ihtilâflar soktuğunu nakletmektedir. Hatta Efgânî’nin bunlara reddiye mahiyetinde Hakikat-i Mezheb-i Neyâçire adında Farsça bir kitabı vardır. 1881’de Dekkan’da basılmıştır. Bunun, Aziz Akpınarlı tarafından Tabiatçılığı Red adıyla yapılan tercümesi 1956’da basılmıştır.

Hindistan’ın büyük alimlerinden Muhammed Hasan Can Serhendî Müceddidi “rahmetullahi teâlâ aleyh” Usûlü’l-erbea fi-terdidi’l-vehhâbîye isimli farisi kitabında kendisine sorulan “Kadıyaniler ve Niçeriler ve diğer mezhepsizler mümin değil midir? Bunlara uymak da, müminlerin yolunda olmak değil midir?” sualine “Bu mezhepsizlerin âlimleri, Edille-i şer’iyyenin 4 kaynağından yalnız ikisine uyduklarını söylüyorlar. Diğer ikisini kabul etmiyorlar. Böylece, müslümanların çoğunun yolundan ayrılıyorlar. Ehl-i sünnet vel-cemaat yolundan sapıyorlar. Bunlara uymak, insanı Cehennemden kurtarmaz.” şeklinde cevap vermektedir.

Cevab: Hemen bid’at dememelidir. Bunlar neticede hayırlı amellerdir. Bir sünneti ortadan kaldırıyor değildir. Belki bir delili vardır; ama bu zamana ulaşmamıştır.

Cevab: Hayır. Hayra vesile olduğu için sevap olur. Bunu söylemenin şart olduğuna inanmak mahzurludur.

Cevab: Medine’deki Câmiatü’l-İslâmiyye, Vehhabiliğin dünyadaki merkezidir. Bir ehl-i sünnet gence hiç tavsiye edilmez.

Cevab: Hayır. Halk inanışıdır.

Cevab: Evde ve camide tütsü yakmak müstehabdır.

Cevab: Eski şaman adetidir. Ruh aynadan girer çıkar inancı vardır.

Cevab: Tesbihi boyna veya bileğe takmamalıdır. Budist adetidir. Hem de cemiyette hoş görülmeyen hafif bir harekettir.

Cevab: Resulullah aleyhisselam buyurdu ki: “Ölünün mezardaki hali, imdad diye bağıran, denize düşmüş kimseye benzer. Boğulmak üzere olan kimse, kendisini kurtaracak birini beklediği gibi, meyyit de, babasından, anasından, kardeşinden, arkadaşından gelecek bir duayı gözler. Kendisine bir dua gelince, dünyanın hepsi kendine verilmiş gibi sevinmekten daha çok sevinir. Allahü teala, yaşayanların duaları sebebi ile, ölülere dağlar gibi çok rahmet verir. Dirilerin de ölülere hediyesi, onlar için dua ve istiğfar etmektir.” Şu halde bu hayır hasenatı ertelememeli, imkânı olunca hemen yapmalıdır. Böyle muayyen günlerde yapılacağına dair bir nass yoktur. Bu âdetler Yahudi ve Hristiyanlardan Müslümanlara geçmiştir. Şu halde bu günlerde yapılınca sevap olur diye düşünmek bidat olur. Ama yapanlara mani olmamalıdır.

Cevab: Sadece Cuma namazı için sela verilmesi meşrudur. Diğerleri bidattir.

Cevab:

Bid’at ehlinin zâhidi, hem ağlatır, hem aldatır.