Bazı İslâm hukuku kaynaklarında devlet başkanının (halîfenin) Kureyş kabîlesinden olma şartı zikredilir. Bu da, Hazret-i Peygamber'in “İmamlar, halîfeler Kureyştendir” hadîsine dayanır. Ancak, Iraklı Ebû Bekr Bakıllânî (403/1012) ve Buharalı Sadrü’ş-şeria es-Sânî (747/1346) gibi sonra gelen hukukçular, halîfenin Kureyşîliğinin artık şart olmadığı görüşündedirler. Büyük tarihçi ve hukukçu, Mısır’da Mâlikî kâdısı İbn Haldun’un (808/1405) Mukaddime’sinde, bu husus güzel izah edilmiştir. Nitekim halîfenin Kureyşîliğini şart görmeyenler, bunu Kureyş'in asabiyyetiyle açıklar ve o zaman için en şerefli kabîlenin Kureyş olduğunu, halkın bunlardan başkasına itaat etmeyeceğini, halka söz geçirmeye ancak Kureyş'in muktedir olduğunu söylerler. Nitekim Hazret-i Ömer'in “Halk Kureyş'den başkasına boyun eğmez” sözünde de bu husus îfâde edilmiştir. Çünki halîfenin en mühim hususiyeti, kudret sahibi olmasıdır. İslâm hukukçularının bir kısmı da, zikredilen prensibi, halîfeliğe lâyık kimseler arasında Kureyşli de varsa, onun öne alınması şeklinde anlarlar. Bazı hukukçular ise bu prensibin sadece Hulefâ-yı râşidîn için söz konusu olduğunu söylemişlerdir. Nitekim Hazret-i Peygamber “Başınızda Habeşli bir köle bile olsa onu dinleyiniz ve itaat ediniz” buyurmuştur. Zaten Sahâbe ve Ehl-i beyt, Hazret-i Peygamber'in vefatından sonra dünya yüzüne dağılarak İslâmiyeti yaymaya çalıştığı için, bir süre sonra neseben Kureyşli olanların tesbiti de zorlaşmıştı. Hulefâ-yı râşidîn, Emevî ve Abbasî halîfelerinde bu şart gerçekleşmiş; bundan sonra gerçekleşmesi ise neredeyse muhal bir hale gelmişti. Bu prensip, yirminci asır başlarında, Osmanlı hânedânının halîfeliğinin gayrı meşruluğunu ileri sürerek, halîfenin dünya müslümanları üzerindeki nüfuzunu yok etmek isteyen emperyalistler tarafından propaganda maksadıyla sıkça gündeme getirilmiştir. Osmanlı hükûmetinin bunu fazla ciddiye almadığı anlaşılıyor. Bu arada ulemâ, halîfelik için Kureyşîliğin şart olmadığını bir kere daha ifâde etmişler; hatta Arap ulemâsından Osmanlı hânedânının Ehl-i beyt-i nebevîden olduğunu, dolayısıyla Kureyşîliğini müdâfaa eden zâtlar çıkmıştır. Çelebi Sultan Mehmed'in annesi Devletşah Hâtûn, Germiyan âilesindendir. Bunun da annesi Mutahhara Hâtûn, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'nin oğlu Sultan Veled'in kızıdır. İşte Sultan I. Mehmed ve kardeşlerinin çelebi ünvanıyla anılması da buradan gelmektedir, çünki Mevlânâ soyundan gelenlere çelebi denir. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî de Sıddıkî olup, Hazret-i Ebû Bekr'in 12. kuşaktan torunudur. Ayrıca anne ve nine cihetlerinden soyu, İbrâhim bin Edhem yoluyla Hazret-i Ömer’e; İmam Serahsî yoluyla da Hazret-i Fâtıma’ya, böylece Hazret-i Peygamber’e ulaşıyor. Buna rağmen, hânedânın, tarih boyunca bu hususiyetini ön plana çıkarma ihtiyacı duymadığı da rahatlıkla söylenebilir. Çünki ulemâ, artık hilâfet için Kureyşîliği bir şart olarak görmemektedir.

İbni Âbidîn hazretleri bid'at ehlinin imamlığının mekruh olduğunu anlatırken der ki: Bid'at, Peygamber aleyhisselâmdan ma’lum ve meşhur olan şeyin aksini itikad etmektir. Fakat bu inad sebebiyle değil bir nevi şübhe iledir. Bizim kıblemize dönenlerden hiç biri bid'at sebebiyle tekfir edilemez. Bid'at ehlinden murad, haram olan bid'atı irtikâb edendir. Bazı bid'atler vaciptir. Delâlet fırkalarına red cevabı vermek için delil getirmek, kitap ve sünneti anlatan nahiv ilmini öğrenmek bu kabildendir. Kışla ve medrese yapmak, Cuma hutbesinde zamanın sultanına hayır dua etmek ve İslâmiyetin ilk zamanlarında olmayan her hayrı meydana getirmek gibi şeyler mendup bid'at; mescidleri süslemek gibi şeyler mekruh bid'at; lezzetli yemeklerle meşrubat ve elbiselerde bolca davranmak gibi şeyler mubah bid'attır. Yani bid'at beş kısımdır.
İtikadda olsun, amelde olsun bid’at, yani dinde Hazret-i Peygamber ve eshabı zamanında olmayan bir yenilik çıkarana veya bunu yayana bid’at ehli denir. Bu bid’at bazen küfrdür. Ehl-i bid’at aslâ şüphe götürmeyecek delillere karşı inat ederek bid’ata inanır. Meselâ haşrı veya bu kâinâtın sonradan var edildiğini kabul etmezse kat’iyetle kâfir olur. Tenasüha inanmak da böyledir. Bir nevi şübhe varsa, bid'atcının tekfirine mânidir. Meselâ Allahü teâlâyı görmenin mümkün olmadığını söyleyenlerin, «O azamet ve celâlinden dolayı görülmez» demeleri bu kabildendir. Yani böyle söyleyen ehl-i bid’ata kâfir denilmez. Bu bid’at haramdır. Bid’at bazen tahrimen mekruhtur. Amelde çıkarılan bid’atlerin çoğu böyledir. Nâfile namazı cemaatle kılmak gibi.
Amelde bid’at çıkarmak da itikadda bid’at gibidir. Dinde olmayan bir amelin, dinde olduğuna itikat etmekte ve bunu yaymaktadır. Çünkü bir ameli âdet edinen kimse onun dinden olduğuna mutlaka itikad edecektir. Meselâ Şia tâifesinin çıplak ayaklara mesh etmesi, mest üzerine meshi inkârda bulunması gibi şeyler bu kabildendir. Binaenaleyh itikadda da, amelde de bid’at çıkarıp yayana, bir de bid’at olduğu icma’ ile hususlara itikad ve amel edene (Şiîler gibi) bid’at sahibi denir.
Bid’atı çıkarmayıp yaymayana, ama inanana bid’at ehli denmesi için bu bid’atın icma’yla sabit bir hususa aykırı olması gerekir. Bir hususun bid’at olduğunda ihtilaf varsa, bunu yapana bid’at ehli denmez. Meselâ abdestte başını üç ayrı su ile üç defa meshetmek böyledir. Bunun bazıları mekruh, bazıları bid'at olduğunu söylemiş, bazıları da bir beis yoktur demiştir. Akşam namazını kıldıktan sonra cemaate uymanın mekruh veya bid’at olduğu söylenmiştir. Namazda selâm verirken ve berekâtuh demek bid’at veya mübâh yahud müstehabdır. Namazda dil ile niyet Hanefî’de bid’at, Şâfiî'de müstehabdır. Namaz kıldıktan sonra “Allah kabul etsin” demek İmam Malik'e göre mekruh, İmam Evzaî'ye göre bid'at ise de Hanefî ulemâsı müstehap demektedir.
Bir husus için sünnet ve bid’at diyenler varsa o işi yapmamak; vâcib veya bid’at diyenler varsa o işi yapmak lâzımdır. Bu kimse vitir namazında kunutu ikinci rek’atte mi yoksa üçüncüde mi okuduğunda şübhe ederse, kunutu tekrarlar. Birinci veya ikinci rek’atlarda kunut okumak bid'attır. Ancak kunut vacibtir. Vacible bid'at arasında tereddütlü bulunan şey ihtiyaten yapılır.
Bir şeyin bid’at olduğunu bilmeyen kimseye de bid’at ehli denmez; ama öğrenmemek kabahattir. Farz ve haramı öğrenmek farz; vâcibi ve tahrimî mekruhu öğrenmek vâcib, sünnet ile tenzihî mekruhu öğrenmek sünnet, müstehabı öğrenmek müstehabdır. Meşhur farz ve haramları dârülislâmda bilmemek özür değildir. Dârülharbde özür ise de imkânı olduğu halde öğrenmemek ayrıca kabahattir.
İbâdeti kabul olmamak demek, sahih olmamak demek değildir, ibadetlerine sevap verilmez demektir.
Bir de bid’at ehline sert davranmak dârülislâma mahsustur. Burada kendisine sert davranıldığını gören bir bid’at sahibi bunun sebebini düşünüp uyanarak ıslaha ve tevbeye yanaşabilir. Ama dârülharbde böyle bir şey beklenemeyeceği için kimseyi kendisine düşman etmeyecek şekilde davranmalıdır.

Bu hususta çeşitli rivayetler vardır. Ama en sahihi, vech, lügat, lehçe olarak anlaşılmasıdır. Lafzı ve maddesi değişik, ama aynı mânâya gelen başka bir kelime ile okumak demektir. İnsanlar ilk zamanlar tek lügat üzere okumakla emrolunsalardı, kaçarlardı. Nitekim Hazret-i Peygamber zamanında Kur’an-ı kerim âyetlerinden bazısının farklı Arabça lehçelere göre farklı harf veya hareke veya kelimelerle okunmasına izin verilmişti. Meselâ sahâbeden Hişâm bin Hakem ile Hazret-i Ömer arasındaki bir kıraat ihtilâfında Hazret-i Peygamber her ikisine de doğru okuduğunu, âyet-i kerimenin böylece (her iki şekilde okumaya elverişli) nâzil olduğunu söylemiştir. Übeyy bin Kab, İbni Mes’ud, İbni Abbas gibi sahâbilerden de buna benzer rivâyetler vardır.
Hazret-i Ali’den velasri ve revâibi’d-dehr ; Sa’d ibni Ebî Vakkâs’tan, ve lehu ahün ve uhtün min ümmihi ; İbni Mes’ud’dan, in kânet sayhaten vâhideten yerine in kânet zekıyyeten (ze ve kaf) vâhideten, İbni Mes’ud’dan, kelıhnilmenfûş yerine kessavfilmenfûş (sad ile), Hazret-i Ömer ve Ebû Âliye’den, fes’av ilâ zikrillah yerine femdav (dat ile) ilâ zikrillah; Ebudderdâ’dan, ta’âmül-esim yerine ta’âmü’-fâcir gibi kıraatler naklolunmuştur. Mamafih bu rivâyetlerin sıhhatine itirazlar vardır. 1-Bunlar sahâbenin âyetleri tefsir sadedindeki sözleri olabilir. (Ama hepsi de böyledir denemez.) 2-Bu sahâbîler mushafın cem’inde hâzır idiler. İtiraz etmediler.  3-Üstelik bu rivâyetler âhaddir.  Hep bir kişi tarafından rivâyet edilmiştir. 4-Okuyamayanlara verilmiş bir müsaade olabilir. Meselâ Ebudderdâ, ta’âmü’l-esîm okuyamayan bedevîye ta’âmü’l-fâcir okumasını söylemişti. Nitekim zelletü’l-kâri meselesinde, yani namazda kıraat ederken yanlış bir kelime söylense, İmam Ebû Yûsuf’a göre bu kelimenin Kur’an-ı kerîmde benzeri varsa, namaz bozulmaz. İmam Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed’e göre Kur’an-ı kerîmde benzeri olmasa bile mânâ değişmezse namaz bozulmaz. Bu ictihadların temeli, muhtemelen kıraat-ı seb’anın namazı bozmayacağı kaziyesidir.
Demek ki başlangıçta her çeşit müslümana kolaylık olması için âyetlerin çeşitli lügat ve lehçelerde okunmasına izin verilmişti. Hazret-i Cebrâil her sene Hazret-i Peygamber’e o zamana kadar nâzil olan âyetleri okur; O da tekrar edip ezberlerdi. Buna arza denir. Son sene arza iki defa cereyan edip ilahî metin artık belli oldu. Başta okunmasına müsaade olunan lafızlardan bir kısmı nesholundu, bir kısmı bâki kaldı. Hazret-i Peygamber bu metni sahâbîlere de okudu. Onlar da kısmen veya tamamen ezberledi. Sonra yazıya döküldü. Bu metin mütevâtiren nakledildi. On kıraat buradan çıktı. Değişik lafızlardaki âyet-i kerimeler ise ahad tarikiyle nakledildi. O halde âyet-i kerimelerin müterâdif kelimelerle ve mânâyı değiştirmeden (rahmet yerine azab mânâsı vermeden) okunmasına Sahâbe-i kiram Kur’an-ı kerimi cem etmeden önce izin verilmişti. Son arzada kat’î metin ortaya çıktı. Sahâbe-i kiram da bunu toplayıp mushafı meydana getirdi. Hazret-i Ebû Bekr zamanında toplanıp Hazret-i Osman zamanında yazılan nüshalara aykırı olmadıkça yedi harf bâki kaldı. Bu da artık hareke, sükûn, teşdid, tahfif, ibdâl gibi hususlara inhisar etmektedir. Bu toplanan mushafın yedi harften birine veya hepsine göre olduğu da ihtilâflıdır. Yedi harften biridir diyenler de, hepsini ihtivâ eder diyenler vardır.
Hülâsa Sahâbe-i kiram, yedi harfe şümullü bir metin üzerinde icma’ya varmıştır. O halde bu mushaf esastır. Bununla namaz kılınır. İbni Mesud, Übeyy bin Ka’b, Ebudderdâ gibi sahâbîlerden rivâyet edilen ve bu mushaftan ayrı kıraatler şazz kıraatlerdir. Arapça gramer şartlarına uyan ve mânâyı değiştirmeyen; fakat sûrelerin tertibi ve bazı birkaç kelimesi Hazret-i Osman’ın topladığına benzemeyen Kur'an-ı kerîm kıraatine, kıraat-i şâzze denir. Bunu başlangıçta Abdullah ibn Mesud, Übeyy bin Ka'b gibi Eshâbdan birkaçı okumuştur, fakat hakkında icma' olmadığı için sonradan okunması men edilmiştir. Nitekim Nûr sûresinin 27. âyetinde geçen ve izin alınız! mânâsına gelen teste’nisû kelimesini, Übeyy bin Kâ’b ile İbn Abbas yine aynı mânâya gelen  teste’zinû şeklinde okumuşlardır. (Zâhid el-Kevserî, İbn Mes’ud’dan rivâyet edilen şâz kıraatlerin, ona ait olmayıp İbn Mes’ud’dan tefsir sadedinde rivâyet edilen sözler olduğunu bildirmektedir.) Bu kıraatlerden meşhur olanları, kıraatte okumaz ama ibâdet ve muamelatta delil olurlar. Meselâ, yemin keffâretine dair âyetteki “üç gün oruç” ibâresini İbn Mes'ud, “üç gün arka arkaya oruç” şeklinde bildirmiştir. Buradaki “arka arkaya” demek olan “mütetâbi'at” kelimesi, Hanefîlerce mânâ olarak kabul edilmişse de, Kur'an-ı kerîm metnine dahil olunmamıştır. Bu takdirde o sahabinin o ayeti tefsiri sadedindeki rivayeti gibi mütalaa edilir.
“Kur'an-ı kerîm yedi harf üzere indirilmiştir” hadîs-i şerifinin mânâsı, Kur’an-ı kerîmin arapçanın yedi lehçesine uygun okunabilecek bir şekilde indirilmiş olmasıdır. Nitekim başlangıçta Kur'an-ı kerîmde hareke ve nokta bulunmamaktaydı. Çünki ilk müslümanlar kendi lisanlarının yazısı olduğu için bunu kolay okuyabilmekteydiler. Bu sebeple farklı lehçelerde okunabiliyordu. Meselâ Temîm kabîlesi sin yerine te söyler; en-nâs kelimesini en-nât okurdu. Meşev fih (Bakara: 20) yerine, aynı mânâda merev fih okunurdu. Bunlar Kureyş, Huzeyl, Hevâzin, Yemen, Temim, Tayy ve Sakif lehçeleri olup, zamanla lehçe farklılıkları kaybolduğu için Kureyş lehçesi hepsinin yerini almıştır. Şu kadar ki, Kur’an-ı kerîmin her kelimesi değil, bazı kelimeleri yedi lehçe ile okunmuştur. Bu lehçe farkı da, bir çeşitlilik olup, mânâ bakımından tenâkuzu icab ettirmez. Hazret-i Osman zamanında bu farklılıklar da izâle edilerek, tek bir lehçe, Kureyş lehçesi esas tutulmuştur.
Kur’an-ı kerîm, bütünü itibariyle Hazret-i Peygamber’den tevâtüren intikal etmiştir. Ancak bazı âyetlerin tilâvetinde ve bazı harflerin telaffuzunda Hazret-i Peygamber’den tevâtüren gelen bazı farklı rivâyetler vardır. Bunlar yedi tanedir ve kıraat-i seb’a diye bilinir. Bunlar, Nâfi’, İbn Kesîr, Ebu’l-Amr, İbn Âmir, Âsım, Hamza ve Kisâî’nin kıraatleridir. Bunlardan başka üç kıraat daha vardır ki, bazı âlimler bunların da tevâtüren geldiğine kâildir. Bunlar Ebû Câfer, Yâkub ve Ebû Muhammed kıraatleridir. Böylece hepsine birden kıraat-ı aşere denir. Bunlardan başka üç kıraat daha vardır ki, Basrî, İbn Muhaysin ve A’meş kıraatleridir. Bunlar şâz kıraat olup namazda okunması câiz değildir. Kıraat imamlarından her biri tâbiîn veya tebe-i tâbiînden olup kıraati  Sahâbeden veya Tâbiînden öğrenip icâzet almışlardır. Bunlar, yedi harf ile aynı şey değildir. Bunların da yedi olması tamamen tesadüftür. Zaten yedi rakamı da kat’î değildir. Bu kıraatleri ilk değerlendiren Ebû Bekr bin Mücâhid’in verdiği rakamdır.  On rakamını verenler de vardır.

Hadîs-i şerif muteber hadis ve tarih ve fıkıh kitaplarında senedsiz veya munkatı olarak zikredilir. Sıhhatine veya adem-i sıhhatine dair bir malumata muttali olmadım. Ali el-Kari bile reddetmemiş. Ama şöhretine ve mealinin hakikata tevafukuna mebni bütün kitaplar makbul tutmuşlardır. Âlimlerin, iman dışında amelî meselelerdeki ihtilafı Müslümanlar için rahmettir. Herkes imkânı dâhilinde bu görüşlerden birine uyar. Böylece dine uymuş olur demektir. Nitekim Adûdüddîn Îcî, Mevâkıf kitabının mukaddimesinde bu hadis-i şerif ile alâkalı olarak şunlar yazmaktadır:
Büyük imamlardan ve ümmetin âlimlerinden biri "Ümmetin ihtilâfı rahmettir" şeklindeki meşhur haber ve nakledilen hadîsin mânâsı şudur: Hazret-i Peygamber ümmetinin ihtilâfıyla onların ilimlerdeki gayretlerinin farklılığını kastetmiştir. Dolayısıyla birinin çabası fıkıhtadır, diğerininki kelâmdadır.

Hazreti Peygamberden en fazla hadîs rivayet etmekle şöhret kazanan Ebu Hüreyre, hadis öğrenmeğe karşı, hırs derecesinde arzu sahi¬bi idi. Bu arzu, tabiî olarak onu Hazreti Peygamberin her sözünü dikkatle dinlemeğe, sonra da bu dinleyip öğrendiklerini başkalarına nakletmeğe sevkediyordu. Hadîs rivayetinden dolayıbazan ashabın itirazına maruz kaldığı da oluyordu; fakat bu itirazlar, onu tekzîb etmekten ziyade, onun fazla hadîs rivayetinden ileri geliyor, hataya düştüğünü ileri sürenlere karşı da, rivayetini teyid edecek şâhidler bulmaktan geri kalmıyordu. Bir defasında Hazret-i Peygamber’den “Cenaze namazını kılanlar için büyük bir ecir, kılan ve cenazeyi takip edenler için de iki büyük ecir vardır” hadîsini rivayet etmişti. Abdullah ibni Ömer ona itirazda bulundu ve "Yâ Ebâ Hüreyre, sen çok hadîs rivayet ediyorsun" diyerek onu Hazret-i Âişe'ye götürdü. Hazret-i Âişe, Abdullah ibni Ömer'in itirazına rağmen Ebû Hüreyre’yi tasdik etti. Bunun üzerine Ebû Hüreyre, bazen bir hadîs rivayet ettikten sonra Hazret-i Âişe'ye döner ve kendisini dinlemesini isterdi. Hazret-i Âişe ise onun bu hareketine sükûtla mukabelede bulunur, sözlerini inkâr etmezdi. Ancak unutkanlık sebebiyle hadîsin yanlış öğrenilmesinden korkarak, bir toplulukta fazla hadîs rivayet etmesini iste¬mezdi. Hazret-i Ömer çok celalli idi. Haksızlığa tahammülü yoktu. Ehl-i kitabın dinlerinin tahrifine iyice vâkıf olduğu için, Hazret-i Peygamber’den yapılan rivayetlerde çok hassastı. Bir başka şahit getirmeyenlerin rivayetin kabul etmezdi.

Böyle diyen kimse, insanların kusurlarını ve ayıplarını teker teker araştırmış olmalıdır ki, bu hükme varmıştır. Üstelik Allah’ın onlara nasıl muamele yapacağını da bilemez. Buna rağmen Allah adına kati hüküm vermiştir. Bunda kendisini temize çıkarıp beğenmek de vardır.

Kıymetli bir âlim ve kitaptır. Ama hadis-i şerif okumak, ancak ilmihalini iyi bilene faydalı olabilir. Aksi takdirde insanı saptırabilir. İbni Hacer böyle söylüyor.

Amel imandan cüz değildir. Bir mümin, namaz kılmasa bile kafir olmaz. Hadis-i şeriflere göründüğü mana verilmez. Tevil edilir. Namazların olmaz, namaz kılmamış gibi olursun, bu da din-i Muhammed dışındakilerin amelidir veya tadil-i erkânın farziyetine inanmadan yaparsa dinden çıkar demektir.

Gömülen kız da ana babasına tabi olarak mümin değildir. Bazı alimler buradaki mev’ude kelimesini, çocuğun gömülmesine razı olan anne diye tabir etmiştir. Başka bir hadis-i şerifte gömülen çocuğun cennetlik olduğu söylenmiştir ki evvelki hadisin nesholunduğunu gösterir. Hadis-i şeriflerin zahiri ile hüküm verilmez. 

Çok açık. Günahla giden cezasını çekmedikçe cennetten mahrum kalır. Hadis-i şerifler tehdit ve tergib ihtiva eder. 

Hanımı memnun etmek için şeriata aykırı hareket edenler kast ediliyor.

İbadet için insana secde caiz değildir. Hürmet ve selam için caizdir.

Müslüman ile kafir arasında miras cereyan etmez. Ama hangi dinden olursa olsun, kafirler kendi aralarında miras alabilirler. Bunun haricinde ehl-i kitap olan ile olmayan arasında statü farkı vardır. Ehl-i kitabın kestiği yenir, kızlarıyla evlenilebilir.

Kur’an-ı kerim ve sünnette geçen her şey, evvelki ümmetlere dair misaller, yeryüzü ve göklere dair haberler insana dünya ve ahiret saadetini kazandırmak içindir. Bunlardan alınacak ibret mühimdir.

Bu cihetle bidat, sünnetin zıddıdır. Hazret-i Peygamber, “Kim bizim bu işimizde (dinimizde) bulunmayan bir bidat (yenilik) çıkarır ise bu reddedilir” (Buhârî, Müslim, İbn Mâce, Müsnedü Ahmed) ve “Her bidat dalâlettir, sapıklıktır. Her delalet ateştedir” (Müslim, Ebû Dâvud, İbn Mâce, Müsnedü Ahmed) buyuruyor.

Bidat yalnız amelî meselelerde olmaz; itikatta da olabilir. Buradaki bidat ya küfre sebep olur veya olmaz. Küfre sebep olmazsa, böyle inanana İslâm akidesinde ehl-i bidat veya ehl-i kıble denilmektedir. Hâricî, Şiî, Mûtezilî, Vehhabî fırkaları, bu sınıfta mütalaa edilmiş; bunun dışında kalanlara Ehl-i sünnet denilmiştir.

Ehl-i sünnet ve cemaat, inanış ve amellerinde Hazret-i Peygamber ve eshabının yolunda olanlar demektir. Nitekim sünnet yol demektir ve Hazret-i Peygamber’in yolu manasına gelir. Cemaat ise, Hazret-i Peygamber’in cemaati, yani onun arkasında namaz kılanlar, yani eshab-ı kiramdır.

İslâmiyetin inanç ve amel esaslarını, eshab-ı kiram, Hazret-i Peygamber’den görerek ve işiterek öğrenmiş; kendilerinden sonra gelenlere nakletmişlerdir. Selefin icma (ittifak) ettiği meselelerde, sonradan ortaya çıkarılan inanç ve ameller bidattir. “Ümmetim 73 fırkaya ayrılır, biri kurtulur. Onlar, benim ve eshabımın yolunda olanlardır” hadisi buna delâlet eder (Tirmizî, Ebû Dâvud, İbn Mâce, Dârimî). Bunlardan Ehl-i sünnet ve cemaat denilen fırka, Hazret-i Peygamber ve onun cemaati, yani eshabının hepsinin bildirdiği inanç esaslarına uymuştur. Hanefi, Maliki, Şafii ve Hanbeli mezhebinin inanç esasları birbirinin aynı olup, teferruatta, yani amelî/fıkhî hükümlerde ayrılmışlardır.

Diğer fırkalar ise, manası açık olan nassları (ayet-i kerime ve hadis-i şerifleri) tevil ederek, manası açık olmayan nassları ise sahabenin bildirdiğine uymayan bir şekilde yanlış tevil ederek icmadan ayrı birer yol tutmuşlardır. Bunlar, Ehl-i sünnetten başlıca inanç esasları cihetinden ayrılırlar; ancak tekfir edilmezler, yani dinden çıkmış sayılmazlar. Çünki yanlış tevil etmek suretiyle de olsa Kur’an ve sünnetten manası açık olmayan bir delile dayanmaktadırlar. Hadis-i şerifte, “La ilahe illallah diyen kimseye, günah işlediği için kafir demeyiniz! Buna kafir diyenin kendisi kafir olur” buyuruldu. Ama zaruriyyat-ı diniye denilen herkesin üzerinde ittifak ettiği açık meselelerde, ayet ve hadise dayansalar da mümin sayılmazlar.

Tenasühe (reenkarnasyon) inanan kâfir olur. İsrâ’ya inanmayan kâfir olur. Mi’raca inanmayan bidat sahibi olur. Eshab-ı kirama dil uzatan, onların halifeliğini kabul etmeyen, Mesih’in nüzulünü, Mehdi’nin zuhurunu, kabir azabını, şefaati kabul etmeyen, günah işleyene kâfir diyen, iman artar eksilir diyen kişi bidat ehlidir. Dinde reform yapmak lazımdır, ayet ve hadisleri bugüne adapte etmelidir, bazı ayet ve hadisler tarihseldir, diyen bidat ehli değil zındıktır.

Resulullah, “Bidat sahiplerine hürmet eden, dirilerini ve ölülerini metheden İslamiyeti yıkmaya yardım etmiş olur” ve “Bidat ehliyle arkadaşlık yapmayınız” ve “Bidat ehline sert bakanın kalbini Allah iman ve eman ile doldurur” buyuruyor. Bidat mezhepleri, selef-i salihin denilen ilk devir ulemasının icma ettiği meselelere aykırı inanç ve amel esasları ortaya çıkardıkları için, ehl-i bidat olarak da bilinir. Kur’an-ı kerimde, “Hidâyet yolunu öğrendikten sonra, Peygambere uymayıp, müminlerin yolundan (icmadan) ayrılanı, saptığı yola sürükleriz ve sonu çok fena olan cehenneme sokarız” mealindeki âyet (Nisâ: 115) bu kimseleri kötüler. Fıkhî görüşlerine, bilhassa siyaset hakkındaki görüşlerine bu inanç farklılıkları aksetmiştir. İbn Âbidîn hazretleri bidat ehlinin imamlığının mekruh olduğunu anlatırken der ki: “Bidat, Peygamber aleyhisselamdan malum ve meşhur olan şeyin aksini itikat etmektir. Fakat bu inat sebebiyle değil bir nevi şüphe iledir. Bizim kıblemize dönenlerden hiçbiri bidat sebebiyle tekfir edilemez. Bidat ehlinden murat, haram olan bidati işleyenlerdir. Bazı bidatler vaciptir. Dalâlet fırkalarına red cevabı vermek için delil getirmek, kitap ve sünneti anlatan nahv ilmini öğrenmek bu kabildendir. Kışla ve medrese yapmak, Cuma hutbesinde zamanın sultanına hayır dua etmek ve İslamiyetin ilk zamanlarında olmayan her hayrı meydana getirmek gibi şeyler mendub bidat; mescidleri süslemek gibi şeyler mekruh bidat; lezzetli yemeklerle meşrubat ve elbiselerde bolca davranmak gibi şeyler mubah bidattir. Yani bidat beş kısımdır.

İtikatta olsun, amelde olsun bidat, yani dinde Hazret-i Peygamber ve eshabı zamanında olmayan bir yenilik çıkarana veya bunu yayana bidat ehli denir. Bu bidat bazen küfrdür. Ehl-i bidat asla şüphe götürmeyecek delillere karşı inat ederek bidate inanır. Meselâ haşri veya bu kainatın sonradan var edildiğini kabul etmezse katiyetle kâfir olur.

Bir nevi şüphe varsa, bidatçinin tekfirine mânidir. Meselâ Allahü teâlâyı görmenin mümkün olmadığını söyleyenlerin, «O azamet ve celâlinden dolayı görülmez» demeleri bu kabildendir. Yani böyle söyleyen ehl-i bidate kâfir denilmez. Bu bidat haramdır. Bidat bazen tahrimen mekruhtur. Amelde çıkarılan bidatlerin çoğu böyledir. Nafile namazı cemaatle kılmak gibi.

Seâdet-i Ebediyye’de diyor ki: “Bidat ehli, bidat sahibi demek, bidatini yaymak için, yani Müslümanların imanlarını, ibadetlerini bozmak için uğraşan bidat sahibi demektir. Bunlara aldanarak bidat işleyeni sevmemek değil, ona acımak, nasihat vermek lazımdır. Bugün, bütün dünyadaki Müslümanlar üç fırkaya ayrılmıştır: Sünnî, Şiî ve Vehhâbî.”

Bidat bir sünneti ya değiştirir yahut kaldırır. Cenazede nutuk atmak, tabutu tekbirle götürmek, ölünün ardından üç, yedi, kırk, elliikinci geceyi sayarak hayır yapmak, keçi sakal bırakıp sünneti yerine getirdiğine inanmak, sünnetle farz arasında 3 ihlas okumak, namazdan, duadan sonra secde edip de kalkmak, hutbeyi Arabiden başka lisanda vermek, ezanı yüksekte değil elektronik cihazlarla okumak bidattir, tahrimen mekruhtur.

Amelde bidat çıkarmak da itikatta bidat gibidir. Dinde olmayan bir amelin, dinde olduğuna itikat etmekte ve bunu yaymaktadır. Çünkü bir ameli âdet edinen kimse onun dinden olduğuna mutlaka itikat edecektir. Meselâ Şia taifesinin çıplak ayaklara mesh etmesi, mest üzerine meshi inkârda bulunması gibi şeyler bu kabildendir. Binaenaleyh itikatta da, amelde de bidat çıkarıp yayana, bir de bidat olduğu icma ile sabit hususlara itikat ve amel edene (Şiîler gibi) bidat sahibi denir.

Bidati çıkarmayıp yaymayana, ama inanana bidat ehli denmesi için bu bidatin icma ile sabit olan bir hususa aykırı olması lâzımdır. Bir hususun bidat olduğunda ihtilaf varsa, bunu yapana bidat ehli denmez. Meselâ abdestte başını üç ayrı su ile üç defa mesh etmek böyledir. Bunun bazıları mekruh, bazıları bidat olduğunu söylemiş, bazıları da bir beis yoktur demiştir. Akşam namazını kıldıktan sonra cemaate uymanın mekruh veya bidat olduğu söylenmiştir. Namazda selâm verirken ve berekâtuh demek bidat veya mübah yahut müstehabdır. Namazda dil ile niyet Hanefî’de bidat, Şafiî’de müstehabdır. Sakalı sünnet niyetiyle bir tutamdan az yapmak Hanefi’de bidattir, Şafii’de değildir.

Bir husus için sünnet ve bidat diyenler varsa o işi yapmamak; vâcib veya bidat diyenler varsa o işi yapmak lâzımdır. Bu kimse vitir namazında kunutu ikinci rekatte mi yoksa üçüncüde mi okuduğunda şüphe ederse, kunutu tekrarlar. Birinci veya ikinci rekatlerde kunut okumak bidattir. Ancak kunut vâcibdir. Vâcible bidat arasında tereddütlü bulunan şey ihtiyaten yapılır. Bidat ile yapılan ibadet kabul olunmaz. Bu, sahih olmamak demek değildir, ibadetlerine sevap verilmez demektir.” Bidat ya bir sünneti ortadan kaldırmaktadır, buna bidat-i seyyie denir ve yapılması yasaklanmıştır. Yahut da bir sünnetin daha iyi yapılmasını temin eder veya hiçbir zaman sünnete aykırı olmaz. Buna bidat-i hasene denilmiş ve yapılmasında mahzur görülmemiştir. Meselâ, mektep yapmak, kitap yazmak, minare bidat-i hasenedir. İmam Rabbani gibi bazı âlimler bidat kelimesinden o derece kaçınmışlardır ki, “hiçbir bidatte güzellik yoktur” diyerek bidat-i haseneye sünnet-i hasene adını vermeyi tercih etmişlerdir.

Amelde bidat, âdetlere dair ise yapılmasında hiç mahzur görülmemiştir. Meselâ, yemede, içmede, oturmak ve kalkmakta yenilikler, yeni keşfedilen âletleri ve âdet olan kıyafetleri kullanmak yasak olan bidat değildir, hatta bidat olarak isimlendirilmesi bile doğru değildir.